ΘΕΩΡΙΑ ΔΕΣΜΟΥ KAI AΓΧΟΣ ΑΠΟΧΩΡΙΣΜΟΥ

ΘΕΩΡΙΑ ΔΕΣΜΟΥ

Bowlby

 Η Θεωρία Δεσμού του Bowlby τονίζει τη σημασία του δεσμού ανάμεσα στα βρέφη και τους κύριους δότες της φροντίδας, προτείνοντας ότι αυτού του είδους ο συνεχής δεσμός έχει κρίσιμη σημασία για την κοινωνική και συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών. Από τη γέννηση, ήδη, υπάρχει μια βιολογική προδιάθεση του ατόμου να αναπτύσσει σχέσεις εγγύτητας  με το πρόσωπο φροντίδας.

 

ΦΙΓΟΥΡΑ ΣΥΝΑΨΗΣ ΔΕΣΜΟΥ

Σύμφωνα με τη συγκεκριμένη θεωρία η φιγούρα της σύναψης δεσμού λειτουργεί ως ασφαλή βάση και καταφύγιο για το άτομο. Στις στιγμές που θεωρεί ότι απειλείται στρέφεται στη φιγούρα αυτή με σκοπό να λάβει την προσδοκώμενη προσοχή, υποστήριξη και φροντίδα για να καταπραΰνει τα αισθήματα άγχους και ανησυχίας που βιώνει. Απώτερος σκοπός των παραπάνω συμπεριφορών είναι η αναζήτηση εγγύτητας. Με τον τρόπο αυτό δημιουργούνται νοητικές αναπαραστάσεις του εαυτού και των άλλων, καθοριστικής σημασίας στη διαμόρφωση των διαπροσωπικών του σχέσεων. Η συμπεριφορά σύναψης δεσμού εξελίχθηκε μέσα από τη διαδικασία της φυσικής επιλογής προσφέροντας στα βρέφη ένα πλεονέκτημα επιβίωσης. Ο Bowlby υποστηρίζει ότι ο κύριος δότης φροντίδας είναι συνήθως η μητέρα, αν και είναι πιθανή η σύναψη δεσμού και με περισσότερα άτομα. Άλλες φιγούρες σύναψης δεσμού είναι ο πατέρας και τα μεγαλύτερα αδέρφια που εκλαμβάνονται ως δευτερεύουσες προς αυτήν του κύριου δότη, διαμορφώνοντας μια ιεραρχία από φιγούρες σύναψης δεσμού.

ΤΥΠΟΙ ΔΕΣΜΟΥ

Επιπλέον, η θεωρία δεσμού τονίζει την ύπαρξη ατομικών διαφορών στη συμπεριφορά σύναψης δεσμού. Υποστηρίζεται ότι σε όλη την παιδική και εφηβική ηλικία, τα άτομα βαθμιαία δημιουργούν προσδοκίες για το κατά πόσο αποκρίνονται οι φιγούρες της σύναψης δεσμού. Μια εργαστηριακή τεχνική με επικεφαλής την Ainsworth, γνωστή ως η «Συνθήκη του Ξένου», απέδειξε αυτή την ύπαρξη ατομικών διαφορών ως προς τον τύπο προσκόλλησης που αναπτύσσει κάθε άτομο παρατηρώντας τις αντιδράσεις των βρεφών τις στιγμές εκείνες που αποχωρίζονταν ή επέστρεφαν στον χώρο που βρίσκονταν η μητέρα τους και οι ξένοι. Από τα αποτελέσματα της πειραματικής αυτής προσπάθειας προέκυψαν τρεις διαφορετικοί τύποι δεσμού: ο ασφαλής, ο αποφευκτικός και ο αγχώδης-αμφιθυμικός (Ainsworth, Blehar, Waters, & Wall, 1978).

ΆΓΧΟΣ ΑΠΟΧΩΡΙΣΜΟΥ

Η ανάπτυξη του δεσμού της αγάπης με το πρόσωπο φροντίδας και ο φόβος της απώλειάς του, σε ορισμένες περιπτώσεις, πυροδοτούν το άγχος αποχωρισμού κατά την προσχολική ηλικία έως την εφηβεία. Εν προκειμένω, το άγχος που εκφράζεται δε συνάδει με το αναπτυξιακό επίπεδο και την ηλικία του παιδιού και δημιουργούνται δυσκολίες που δυσχεραίνουν την κοινωνική λειτουργικότητά του.

ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ

Πιο συγκεκριμένα, το παιδί μπορεί να αρνηθεί την απομάκρυνση του από το σπίτι ή να επιζητά κατ’ εξακολούθηση την παρουσία οικείων του προσώπων. Είναι πιθανό να εκφράζονται δικαιολογίες που διευκολύνουν το παιδί να αποφύγει την εμπλοκή του σε δραστηριότητες ή την παρουσία του στο σχολικό περιβάλλον καθώς αυτά προϋποθέτουν την απομάκρυνσή του από τους φροντιστές. Σε ορισμένες περιπτώσεις, το άγχος αποχωρισμού δυσκολεύει την ποιότητα ύπνου, καθώς το παιδί αναζητά τη συντροφιά των γονέων του ώστε να καταφέρει να κοιμηθεί με ηρεμία. Όταν αυτό δεν επιτυγχάνεται μπορεί να υποφέρει από αϋπνία ή εφιάλτες. Επιπλέον, εκφράζεται ο φόβος και η ανησυχία ότι το πρόσωπο φροντίδας μπορεί να πάθει κάτι κακό. Τέλος, η εκδήλωση σωματικών συμπτωμάτων αποτελεί και αυτή τρόπο έκφρασης του συγκεκριμένου άγχους. Σημειώνεται ότι στο άγχος αποχωρισμού, όλες οι προαναφερθείσες καταστάσεις υφίστανται τουλάχιστον για μήνες και εκφράζονται σε υπερβολικό βαθμό.

ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ

 Εκ μέρους των φροντιστών η υπομονή και η υποστήριξη είναι κομβικής σημασίας στην ενίσχυση της αυτονομίας του παιδιού. Ορισμένα διαλείμματα από τα πρόσωπα φροντίδας μπορούν να συμβάλλουν στη σταδιακή ανεξαρτητοποίησή του. Η παροχή βοήθειας και παρουσίας άλλων ατόμων που χαίρουν εμπιστοσύνης από τους βασικούς φροντιστές ενδεχομένως να φανεί χρήσιμη. Παρ όλα αυτά, είναι ωφέλιμο τα πρόσωπα του ευρύτερου περιβάλλοντος να παραμένουν, όσο το δυνατόν, σταθερά, για να μην ενταθούν ανασφάλειες του παιδιού περί ευμεταβλητότητας των προσώπων.

Επιπλέον, η ενθάρρυνση του παιδιού για ενασχόληση με αγαπημένες δραστηριότητες εντός του σπιτιού, χωρίς την παρουσία των βασικών φροντιστών, είναι ένας συμπληρωματικός τρόπος στην ανακούφιση του παιδιού από τα αγχώδη συμπτώματά του. Στην περίπτωση αυτή, οι φροντιστές θα ήταν καλό να περιορίζουν, με το πέρας του χρόνου, την παρουσία τους σε εκείνο τον χώρο που το παιδί δύναται να δραστηριοποιηθεί μόνο του. Φυσικά, σε όλους μας είναι δύσκολο να αντισταθούμε σε επιθυμίες των παιδιών, αλλά είναι σημαντικό να παραμένουμε συνεπείς σε ορισμένες πρακτικές που θα τα βοηθήσουν να απαλλαχθούν από δικές τους φοβίες και ανασφάλειες. Τέλος, είμαστε κοντά τους και προσφέρουμε τον χρόνο και την αγκαλιά μας για να ακούσουμε τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους.

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Ainsworth, M. D. S., Blehar, M. S., Waters, E., & Wall, S. (1978). Patterns of attachment: A psychological study of the Strange Situation. Hilisdale, NJ: Lawrence Erlbaum

Βowlby, J. (1973). Attachment and loss, Vol. 2: Separation: Anxiety and anger. New York: Basic Books

Κακούρης Ε., Μανιαδάκη Κ., (2002). Ψυχοπαθολογία Παιδιών και Εφήβων, Τυπωθητώ: Αθήνα

Kessing, L., Buck, J., & Bock, C. (2010). Does bereavement-related first episode depression differ from other kinds of first depressions? Soc Psychiatry Psychiatr Epidemiol, 45, 801-808

Livingston, R., Taylor, J. L. &Crawford, S. L. (1988). A study of somatic complaints and psychiatric diagnosis in children. Journal of the American Academyof Child and Adolescent Psychiatry, 27, 185-187.

Πολυκανδριώτη, Μ., & Στεφανίδου, Σ. (2013). Κατάθλιψη σε μη ψυχιατρικούς ασθενείς. Το βήμα του Ασκληπιού, 12(4), 397-408

 

Όλγα Μάμαλη, Φιλόλογος-Ψυχολόγος,

M.Sc. Κλινική Ψυχολογία

 

Δείτε επίσης:ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΝΤΡΟΠΑΛΟΤΗΤΑ