Η ΨΥΧΙΚΗ ΑΝΘΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟΤΗΤΑΣ

Τη δεκαετία του 1970 το επιστημονικό ενδιαφέρον στράφηκε στην παρατήρηση και μελέτη ενός αξιοσημείωτου αριθμού παιδιών, που παρά το γεγονός ότι ζούσαν κάτω από αντίξοες και στεσογόνες συνθήκες, λειτουργούσαν με επάρκεια και δεν εμφάνιζαν ιδιαίτερες δυσκολίες ψυχολογικής υφής. Η συνθήκη αυτή σχετίζεται με το φαινόμενο της ψυχικής ανθεκτικότητας που θεωρείται ο ακρογωνιαίος λίθος της αναπτυξιακής ψυχοπαθολογίας. Η ψυχική ανθεκτικότητα μάς επιτρέπει να ρίξουμε φως στην αιτιολογία διαφόρων μορφών ψυχοπαθολογίας, περιορίζοντας μεν την αρνητική επίδραση των στρεσογόνων παραγόντων στην ψυχική υγεία των παιδιών, κατευθύνοντας δε την ανάπτυξή τους σε μια θετικότερη τροχιά.

ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ

Για να θεωρηθεί ένα παιδί ψυχικά ανθεκτικό πρέπει να πληρούνται δύο βασικές προϋποθέσεις. Πρώτον, πρέπει να ζει κάτω από αντίξοες, στρεσογόνες συνθήκες, οι οποίες θέτουν σε κίνδυνο την ψυχική του υγεία και, δεύτερον, να είναι καλά προσαρμοσμένο και ψυχολογικά επαρκές, παρά την ύπαρξη των συγκεκριμένων συνθηκών. Αυτές οι αντίξοες και στρεσογόνες συνθήκες ονομάζονται «παράγοντες επικινδυνότητας» διότι θέτουν σε κίνδυνο την ομαλή ανάπτυξη του παιδιού. Στις περιπτώσεις εκείνες που κάποιο παιδί καταφέρνει να αντιμετωπίσει, αν όχι όλες αλλά, ορισμένες δυσκολίες αποκαλύπτεται η ύπαρξη άλλων παραγόντων που διαφυλάσσουν την ψυχική του ακεραιότητα. Οι παράγοντες αυτοί ονομάζονται «παράγοντες επικινδυνότητας» και μπορεί να είναι ατομικοί, περιβαλλοντικοί ή να αφορούν συγκεκριμένες διεργασίες.

Πιο συγκεκριμένα, οι παράγοντες επικινδυνότητας μπορούν να προέλθουν από χρόνιες καταστάσεις, όπως είναι η ψυχική ασθένεια ενός γονέα, η οικονομική ένδεια της οικογένειας, η μειονοτική θέση της οικογένειας, το σχολείο με υψηλή παραπτωματικότητα, ο χωρισμός των γονέων, ο θάνατος μέλους της οικογένειας, η εμπειρία ενός σεισμού κτλ. Υπάρχουν, επιπλέον, οι περιπτώσεις όπου η επίδραση συσσωρευτικού κινδύνου είναι εφικτή. Αυτό σημαίνει ότι οι παράγοντες επικινδυνότητας τείνουν να συνυπάρχουν, με αποτέλεσμα το παιδί να αντιμετωπίζει περισσότερους του ενός παράγοντες επικινδυνότητας. Όσο αυτοί οι παράγοντες αυξάνονται, αυξάνεται πολλαπλασιαστικά ο κίνδυνος.

Όλγα Μάμαλη, Φιλόλογος-Ψυχολόγος,

M.Sc. Κλινική Ψυχολογία

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

Luthar, S., S. (2006). Resilience and vulnerability: Adaptation in the context of childhood adversities. Cambridge: University Press

Masten, A.S., and Powell, J.L., (2003). A resilience framework for research, policy, and practice: Contributions from Project Competence. In S. S. Luthar (eds), Resilience and vulnerability: Adaptation in the context of childhood adversities, (pp. 1-25). New York: Cambridge

Μόττη-Στεφανίδη, Φ., (2006). Το φαινόμενο της ψυχικής ανθεκτικότητας κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης του παιδιού και του εφήβου: Σύντομη ανασκόπηση. Παιδί και Έφηβος: Ψυχική Υγεία και Ψυχοπαθολογία, 8, 9-22

Δείτε επίσης: ΔΥΣΚΟΛΕΣ ΣΤΙΓΜΕΣ: ΠΩΣ ΘΑ ΜΙΛΗΣΟΥΝ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ;