TΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΨΥΧΟΔΙΑΝΟΗΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Το παρόν άρθρο σκοπό έχει να αναλύσει τα στάδια της ψυχοδιανοητικής ανάπτυξης του παιδιού. Όταν αναφερόμαστε στην ανάπτυξη εννοούμε την ικανότητα του παιδιού να κάνει όλο και πιο σύνθετα πράγματα κατά τη διάρκεια της ανάπτυξής του. Αν και κάθε παιδί έχει δικό του ρυθμό ανάπτυξης, υπάρχουν συγκεκριμένα στάδια όπου αναμένεται να περάσει με επιτυχία όσον αφορά στις γλωσσικές και επικοινωνιακές δεξιότητες και που θα σηματοδοτήσουν τη μετέπειτα εξέλιξή του.
ΣΤΑΔΙΑ ΨΥΧΟΔΙΑΝΟΗΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ
Τα τυπικά στάδια ανάπτυξης λόγου και ομιλίας είναι τα εξής:
Από την ηλικία των 0 έως 6 μηνών το παιδί αρχικά αντιδρά σε ήχους. Εντοπίζει από πού προέρχονται γυρνώντας το κεφάλι του, τρομάζει, τους αναγνωρίζει, τους επαναλαμβάνει και τους μιμείται. Συχνά λοιπόν ψιθυρίζει και παράγει ήχους αλλά και τους χρησιμοποιεί όπως και τις χειρονομίες για να υποδείξει τις ανάγκες του. Για να εκφράσει τις ανάγκες του επίσης, χρησιμοποιεί και κάθε φορά διαφορετικό κλάμα. Όταν του μιλούν χαμογελάει και η φωνή του ποικίλει σε ύψος και ένταση. Τα φωνήματα που παράγει είναι τα /b/p/m.
Από την ηλικία των 7 έως 12 μηνών το παιδί κατανοεί απλές εντολές, το ναι και το όχι, ανταποκρίνεται όταν ακούει το όνομά του και όταν του μιλούν. Οι ήχοι που ακούει και μιμείται είναι περισσότεροι, ενώ μιμείται και ήχους όταν κλαίει για να προκαλέσει την προσοχή. Όταν μουρμουρίζει χρησιμοποιεί μεγάλη ποικιλία ήχων και το μουρμούρισμα αρχίζει να μετατρέπεται σε ακατάληπτη γλώσσα. Το λεξιλόγιό του περιλαμβάνει από 1 έως 3 λέξεις, χρησιμοποιεί ουσιαστικά και αναγνωρίζει τις λέξεις που σχετίζονται με συνηθισμένα αντικείμενα όπως: φαγητό, χυμός κτλ.
Από την ηλικία των 13 έως 18 μηνών το παιδί δηλώνει τα αντικείμενα που επιθυμεί και συνδυάζει τις χειρονομίες με το λόγο. Το λεξιλόγιό του περιλαμβάνει από 3 έως κάποιες φορές και περισσότερες από 20 λέξεις –κυρίως ουσιαστικά- αλλά παραλείπει κάποια αρχικά σύμφωνα και σχεδόν όλα τα τελικά. Χρησιμοποιεί πρότυπα επιτονισμού των ενηλίκων, ηχολαλία και μη καταληπτή ομιλία. Μπορεί και ακολουθεί απλές εντολές και αναγνωρίζει από 1 έως 3 μέρη του σώματος.
Από την ηλικία των 19 έως 24 μηνών αναγνωρίζει έως 5 μέρη του σώματος και ονομάζει τα οικεία του αντικείμενα επακριβώς. Γίνεται κατανοητό κατά 25 έως 50% στους ξένους, έχει αντιληπτικό λεξιλόγιο 300 και πλέον λέξεων, εκφραστικό λεξιλόγιο με 50-100 λέξεις, χρησιμοποιεί αντωνυμίες, και ξεκινά να συνδυάζει ουσιαστικά και ρήματα. Όταν ρωτά χρωματίζει και τη φωνή του με ανάλογο τρόπο, απαντά στην ερώτηση «τι είναι αυτό;» και διασκεδάζει ακούγοντας ιστορίες.
Από την ηλικία των 2 έως 3 ετών ο λόγος του γίνεται καταληπτός σε ποσοστό 50-75% αλλά συνεχίζει να ηχολαλεί όταν το δυσκολεύει ο λόγος. Μπορεί και ζητάει τα αντικείμενα με το όνομά τους, αναγνωρίζει τα μέρη του σώματος και καταλαβαίνει το «ένα» και τα «πολλά» καθώς και περισσότερα πράγματα από αυτά που λέγονται. Απολαμβάνει να ακούει ιστορίες, τραγούδια και ρυθμούς και δείχνει εικόνες βιβλίων ονομάζοντάς τις. Επίσης, ακολουθεί απλές εντολές και απαντά σε απλές ερωτήσεις ενώ εκφράζει την ανάγκη του για τουαλέτα. Σε αυτό το στάδιο μιλάει με δυνατή φωνή και χρησιμοποιεί τα φωνήεντα και τα σύμφωνα σωστά. Χρησιμοποιεί περίπου 27 φωνήματα, το βοηθητικό «είναι», δημιουργεί φράσεις 3-4 λέξεων με Υποκείμενο-Ρήμα-Αντικείμενο, με άρθρα, προθέσεις, ρήματα στον ενεστώτα, ομαλό πληθυντικό και ανώμαλους τύπους στον αόριστο. Χρησιμοποιεί επίσης μερικά ομαλά ρήματα στον αόριστο, κτητικά μορφήματα, αντωνυμίες και προστακτική. Οι ερωτήσεις του γίνονται με 1 ή 2 λέξεις. Αν και παρουσιάζει πολλά γραμματικά λάθη, το αντιληπτικό του λεξιλόγιο ανέρχεται στις 500 με 900 περίπου λέξεις, ενώ το εκφραστικό στις 50 έως 250 περίπου.
Από την ηλικία των 3 έως 4 ετών το παιδί μπορεί και αναγνωρίζει τα αντικείμενα με το όνομά τους καθώς και τη λειτουργία τους. Μέσω της ομιλίας εκφράζει τα συναισθήματά του και δημιουργεί προτάσεις με 4 έως 5 λέξεις. Ο λόγος του είναι καταληπτός κατά 80%, έχει αντιληπτικό λεξιλόγιο 1200-2000 λέξεων και εκφραστικό λεξιλόγιο 800-1500 λέξεων. Γίνεται σωστή χρήση του «είμαι» και «είναι» στις προτάσεις, του ομαλού πληθυντικού, των κτητικών αντωνυμιών και των ρημάτων αορίστου ενώ χρησιμοποιεί ρήματα και ουσιαστικά συχνότερα. Παρόλα αυτά αν και κάποια λάθη συνεχίζονται, η γραμματική βελτιώνεται. Είναι σε θέση να ακολουθήσει πλέον εντολές που αποτελούνται από 2-3 μέρη, ρωτάει και απαντάει σε απλές ερωτήσεις και όταν ρωτάει ζητάει λεπτομερείς απαντήσεις. Καταλαβαίνει έννοιες όπως: μέσα-έξω, σταματώ-ξεκινώ κ.α., αντιλαμβάνεται τη χρονολογική σειρά γεγονότων και έχει την αίσθηση του παρελθόντος και του μέλλοντος. Τέλος, μπορεί και συμμετέχει σε συζητήσεις, παρατηρεί και χειρίζεται επιδέξια τους ενήλικες.
Από την ηλικία των 4 έως 5 ετών το παιδί μιλά με συχνότητα 186 λέξεων το λεπτό, δημιουργεί προτάσεις των 4-8 λέξεων, απαντά σε ερωτήσεις που αποτελούνται από 2 μέρη, χρησιμοποιεί κτητικές αντωνυμίες, μέλλοντα χρόνο και συγκριτικά μορφήματα στις προτάσεις, αναγνωρίζει 1-3 χρώματα, μετράει ως το 10, κατανοεί τις έννοιες των αριθμών ως το 3 και το λεξιλόγιό του φτάνει στις περίπου 2800 λέξεις (αντιληπτικό) και 900-2000 (εκφραστικό). Έτσι, ο λόγος του γίνεται καταληπτός από τους ξένους αφού μπορεί και μιλά για τις εμπειρίες του χρησιμοποιώντας γραμματικά σωστές προτάσεις και μειώνοντας τον αριθμό των ηχητικών παραλείψεων, επαναλήψεων και υποκατάστατων. Παράγει τέλος, σύμφωνα με ακρίβεια 90%, ρωτά για ορισμούς λέξεων, αναμεταδίδει με ακρίβεια ακόμη και μια μεγάλη ιστορία και αντιλαμβάνεται το περιεχόμενό της.
Από την ηλικία των 5 έως 6 ετών το παιδί μπορεί και επικοινωνεί με ευκολία τόσο με τους συνομηλίκους του όσο και με τους ενήλικες. Χρησιμοποιεί προτάσεις με λεπτομέρειες, συνδέσμους, παρελθόντα και μέλλοντα χρόνο, ρωτάει και ανταλλάσσει πληροφορίες, γνωρίζει τις ημέρες της εβδομάδας, κάνει ερωτήσεις με το «πως», απαντά λεκτικά στο «Γεια» και «Τι κάνεις;», και μπορεί να αναμεταδώσει με ακρίβεια μια ιστορία. Ονομάζει 6 χρώματα και 3 σχήματα (βασικά), γνωρίζει τα αντίθετα, μετρά ως το 30 και το αντιληπτικό του λεξιλόγιο είναι περίπου 13000 λέξεις. Μπορεί και ακολουθεί εντολές που αποτελούνται από μέρη και τέλος μπορεί να τραγουδά ολόκληρα τραγούδια και να απαγγέλει παιδικά ποιήματα.
Στην ηλικία πλέον των 6 έως 7 ετών το παιδί απαγγέλει το αλφάβητο και μετράει ως το 100. Είναι σε θέση να ονομάζει κάποια γράμματα, αριθμούς και νομίσματα, να τοποθετεί κατά σειρά τους αριθμούς, να χρησιμοποιεί κατάλληλα περισσότερα μορφολογικά σημάδια, να χρησιμοποιεί σωστά την παθητική φωνή, να κατανοεί το «δεξιά-αριστερά» αλλά και τις χρονικές έννοιες. Σε αυτό το στάδιο ψυχοδιανοητικής ανάπτυξης μπορεί και συζητά χρησιμοποιώντας πιο σύνθετες περιγραφές και προτάσεις περίπου 6 λέξεων. Το αντιληπτικό λεξιλόγιο έχει ανέλθει στις 20000 περίπου λέξεις
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Η ανάλυση αυτή αποτελεί ένα εργαλείο για τον έλεγχο της ψυχοδιανοητικής ανάπτυξης του παιδιού. Αν το παιδί δεν έχει ακόμα κατακτήσει τους σταθμούς που αντιστοιχούν στην ηλικία του δεν έχει απαραίτητα κάποιο αναπτυξιακό πρόβλημα αλλά χρειάζεται αξιολόγηση, η οποία θα πρέπει να γίνει από τον ειδικό παιδίατρο-αναπτυξιολόγο. Θα πρέπει να σημειωθεί πως σημαντικό ρόλο παίζουν οι φροντιστές και τα πρόσωπα του περιβάλλοντος του, που θα επιβραβεύσουν τις προσπάθειές του και θα διασφαλίσουν την ποιότητα και η ποικιλία των ερεθισμάτων που θα δεχθεί κατά την ανάπτυξή του.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Lightwood, C., Cole, M., & Cole, S. R., (2015). Η Ανάπτυξη των Παιδιών (Ενιαίο), (Επιμ. Ζ. Μπαμπλέκου), Εκδόσεις Gutenberg
Ηθοποιός-Εμψυχώτρια θεατρικού παιχνιδιού-Β. Βρεφονηπιοκόμων