Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ ΣΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Ο όρος περιβάλλον της φύσης αποδίδεται με τον αγγλοσαξονικό όρο natural environment και αναφέρεται στο περιβάλλον που διαμορφώνεται από τη φύση. Από την άλλη, ο όρος φυσικό περιβάλλον που χρησιμοποιείται στην αγγλοσαξονική βιβλιογραφία ως physical environment περιλαμβάνει το σύνολο του υλικού περιβάλλοντος, ανθρωπογενούς ή τεχνητού που προκύπτει ως αποτέλεσμα της ανθρώπινης εργασίας και πολιτισμού, καθώς και του διαμορφωμένου με τη φύση. Στο παρόν άρθρο θα γίνεται χρήση του όρου περιβάλλον της φύσης που χαρακτηρίζει τόσο χώρους αυτοφυούς ή «άγριας βλάστησης», – όπου η ανθρώπινη παρέμβαση είναι ασήμαντη-, όσο, επίσης, και χώρους βλάστησης που δημιουργήθηκαν από ανθρώπινες επεμβάσεις, όπως τα πάρκα, οι κήποι, οι δενδροστοιχίες, οι νησίδες πρασίνου στον αστικό ιστό.

ΦΥΣΗ

Η φύση αποτελεί διαχρονική πηγή έμπνευσης για την ποίηση, την πεζογραφία, τις τέχνες και τη λαϊκή παράδοση, παρά τις διαπολιτισμικές διαφορές στον τρόπο έκφρασης και ερμηνείας της. Οι εικόνες της εξοχής, αλλά και σκηνές από γεωργικές ασχολίες εξιδανικεύτηκαν για πολλούς αιώνες μέσα από τη λογοτεχνία και τη ζωγραφική, αποτυπώνοντας τα θετικά αισθήματα του ανθρώπου απέναντι στο περιβάλλον της φύσης. Επίσης, οι σχέσεις ανθρώπου-φύσης εμφανίζονται ότι πέρασαν από το στάδιο της υποταγής του ανθρώπου στα χρόνια της αρχαιότητας, σε σχέσεις συνύπαρξης επηρεασμένες από την ανατολική φιλοσοφία. Στη συνέχεια, την περίοδο της Αναγέννησης και κατόπιν με τις τεχνολογικές ανακαλύψεις, οι σχέσεις που διαμορφώθηκαν ήταν σχέσεις κυριαρχίας και ελέγχου του ανθρώπου πάνω στη φύση και προσαρμογής της σύμφωνα με τις ανάγκες του. Oι διακυμάνσεις αυτές αποτυπώθηκαν στον τρόπο διαμόρφωσης του τοπίου και της χρησιμοποίησης της βλάστησης από τους κυριότερους πολιτισμούς που εμφανίστηκαν στις διάφορες περιοχές της γης, από την αρχαιότητα έως σήμερα.

ΘΕΤΙΚΗ ΕΠΙΔΡΑΣΗ

Η διαχρονικότητα της άποψης για τη θετική επίδραση που ασκούν στη συμπεριφορά και την ψυχολογική ευημερία εμπειρίες του ανθρώπου από τη φύση αναδύεται από πλήθος βιβλιογραφικών αναφορών. Ωστόσο, παρά τη γενική παραδοχή ότι η φύση επιδρά θετικά τόσο στη φυσική όσο και στη συναισθηματική υγεία του ανθρώπου, οι εμπειρικές αποδείξεις αναφορικά με την επίδραση της στη συμπεριφορά του ατόμου κα την ανάπτυξη του παιδιού είναι σχετικά περιορισμένες. Σε αντίθεση με το πλήθος των συστηματικών επιστημονικών ερευνών στα στενά πλαίσια της ιατρικής κλιματολογίας για το ρόλο της φύσης πάνω στη φυσική υγεία, η εμπειρική έρευνα που υπάρχει σχετικά με τις επιδράσεις της στη συμπεριφορά του ατόμου είναι μόνο σύγχρονη.

ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΕΠΙΔΡΑΣΗ

Πολλές από τις σύγχρονες αυτές έρευνες εξετάζουν την οριζόμενη ως αισθητική αντίδραση του ανθρώπου στο περιβάλλον της φύσης. Ως αισθητική αντίδραση στο περιβάλλον χαρακτηρίζεται η προτίμηση ή το συναίσθημα αρέσκειας-αυταρέσκειας το οποίο προκαλεί η οπτική επαφή με το φυσικό περιβάλλον και το οποίο συνοδεύεται με συναισθήματα και νευροφυσιολογική δράση που επηρεάζουν ανάλογα στη συμπεριφορά του ατόμου. Το είδος της αισθητικής αντίδρασης θεωρείται ότι αποτελεί ένα είδος συναισθηματικής αντίδρασης στο περιβάλλον και αποτελεί παράγοντα που μπορεί να ελέγξει και να κατευθύνει για μεγάλο χρονικό διάστημα τη σχέση του ατόμου με το περιβάλλον και τη συμπεριφορά του σε αυτό.

Επιπλέον, ερευνητικά διαπιστώνεται ότι γενικά ο σύγχρονος άνθρωπος προτιμά το περιβάλλον της φύσης από το δομημένο περιβάλλον. Αυτό συμβαίνει διότι η φύση αποτελεί τον πρωταρχικό χώρο στον οποίο ο άνθρωπος έζησε και στον οποίο μπόρεσε να επιβιώσει χάρη σε μηχανισμούς προσαρμογής που ανέπτυξε στην εξελικτική του πορεία. Πλην των μηχανισμών αυτών, καίριο ρόλο διαδραμάτισε και ένας ανεπτυγμένος μηχανισμός αισθήσεων που του επέτρεπε να ερμηνεύει σωστά τα ερεθίσματα του περιβάλλοντος και να συμπεριφέρεται με τρόπο που εξασφάλιζε την επιβίωσή του.

Σε άλλες έρευνες που έχουν λάβει χώρα έχει εξαχθεί το συμπέρασμα ότι η επαφή με τη φύση επιδρά θετικά στη συναισθηματική κατάσταση του ατόμου, συμβάλλει στη δυνατότητα διατήρησης της προσοχής και της συγκέντρωσης του, στον περιορισμό σκέψεων που προκαλούν άγχος, στη μείωση αισθημάτων φόβου και εκδήλωσης επιθετικών μορφών συμπεριφοράς, σε εκδήλωση στοργής και θάρρους. Επιπλέον, σε προγράμματα επαφής των ανθρώπων με την άγρια φύση αναδύονται οι θεραπευτικές της ικανότητες και η θετική συμβολή της στη διαμόρφωση της αυτοεικόνας, της προσωπικότητας, καθώς και της ατομικής και κοινωνικής συμπεριφοράς των συμμετεχόντων.

Μέσω άλλων σύγχρονων εμπειρικών ερευνών που εστίασαν στους παράγοντες εκείνους που συμβάλλουν την καταπολέμηση της ψυχολογικής έντασης και την επίτευξη εσωτερικής ηρεμίας του ατόμου, διαπιστώθηκε ότι, για τα περισσότερα άτομα που συμμετείχαν, τόσο οι άμεσες εμπειρίες από τη φύση , όσο και απλά και μόνο η ανάκληση σκηνών και ευχάριστων εμπειριών από τη φύση που είχαν τα άτομα αυτά κατά την παιδική τους ηλικία, αποτέλεσαν παράγοντες επίτευξης συναισθηματικής ηρεμίας. Ανάμεσα στις εμπειρίες από τη φύση που συμβάλλουν θετικά στη συναισθηματική και φυσιολογική υγεία και συμπεριφορά του ανθρώπου, θεωρούνται σήμερα πολύ σημαντικές οι δραστηριότητες ενεργητικής συμμετοχής του σε εμπειρίες από τη φύση και ειδικότερα τη βλάστηση, όπως η ενασχόληση με την κηπουρική. Σήμερα εμφανίζεται στις σύγχρονες αναπτυγμένες κοινωνίες ένα διαρκώς αυξανόμενο ενδιαφέρον και μια νέα πρακτική ευρύτερα γνωστή με τον όρο horticultural therapy που προωθεί την υλοποίηση προγραμμάτων χρησιμοποίησης των φυτών και των σχετικών με τα φυτά δραστηριοτήτων.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Συμπερασματικά, η γενικότερη διαπίστωση για τις θετικές επιδράσεις που ασκεί τόσο η απλή θέαση τοπίων της φύσης όσο και οι ενεργητικές εμπειρίες από τη φύση στη φυσιολογική και ψυχολογική κατάσταση του ατόμου, τονίζουν τη σπουδαιότητα που μπορεί να έχει η δημιουργία φυσικού τοπίου σε υπαίθριους χώρους, όπως οι αυλές των σχολείων, που αποτελούν χώρους καθημερινής παρουσίας των παιδιών.

Όλγα Μάμαλη, Φιλόλογος-Ψυχολόγος,

Μ.Sc. Κλινική Ψυχολογία

ΔΕΙΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: ΙΔΕΟΛΗΨΙΕΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΝΑΓΚΑΣΜΟΙ