ΨΥΧΙΚΗ ΑΣΘΕΝΕΙΑ-ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ

Ως ψυχική ασθένεια ορίζεται ένα συμπεριφορικό ή πνευματικό πρότυπο που προκαλεί σημαντική αγωνία ή εξασθένιση της προσωπικής λειτουργίας. Αυτά τα χαρακτηριστικά μπορεί να είναι επίμονα, υποτροπιάζοντα και επαναλαμβανόμενα, ή να εμφανίζονται ως ένα επεισόδιο. Έχουν περιγραφεί πολλές διαταραχές, με σημεία και συμπτώματα που ποικίλουν ευρέως μεταξύ συγκεκριμένων διαταραχών. Οι διαταραχές αυτές διαγιγνώσκονται από επαγγελματίες ψυχικής υγείας.

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ

Η κοινωνική προσαρμογή ενός ψυχικά υγιούς ατόμου περιλαμβάνει τη φροντίδα του σώματός του, την προσαρμογή στην εργασία και στις κοινωνικές επαφές, καθώς, και τη δημιουργική μετουσίωση του ελεύθερου χρόνου του. Το άτομο που δε δύναται να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις αυτές θεωρείται ψυχικά ασθενής. Γενικότερα, η ψυχική ασθένεια αντανακλάται στους ψυχικούς μηχανισμούς και αποκλίνει από τις απαιτήσεις και τις αντιλήψεις της ευρύτερης κοινωνικής πολιτιστικής ομάδας. Οι παράγοντες που συντελούν στην εμφάνιση μιας ψυχικής ασθένειας μπορεί να είναι κληρονομικής, οργανικής, ενδοπροσωπικής, διαπροσωπικής-οικογενειακής και κοινωνικής προέλευσης. Σε αρκετές περιπτώσεις, οι προαναφερθείς παράγοντες αλληλοσυμπληρώνονται.

ΥΓΕΙΑ-ΑΣΘΕΝΕΙΑ

Οι έννοιες της υγείας και της ασθένειας ξεχωρίζουν στον πυρήνα των κοινωνικών αξιών της ανθρωπότητας, διότι εκφράζουν πολλές από τις θεμελιώδεις υποθέσεις μας σχετικά με το νόημα της ζωής και του θανάτου. Πιο συγκεκριμένα, η κατανόηση της ψυχικής υγείας και της ασθένειας καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό από τις εκάστοτε πεποιθήσεις σχετικά με το τι είναι κοινωνικά αποδεκτό και τι όχι, οι οποίες στηρίζονται στην κοινή λογική. Η έννοια της κοινής λογικής μπορεί να προέρχεται από διάφορους κοινωνικοπολιτιστικούς παράγοντες, όπως η γνώση που αποκτάται μέσω της κοινωνικής αλληλεπίδρασης, των επιστημονικών ειδών που επικρατούν στην κοινωνία, των χαρακτηριστικών και της δυναμικής των κοινοτήτων, των ιδεών που αφορούν έναν ιδανικό και υγιεινό τρόπο ζωής, τις κοινές και υπάρχουσες εξηγήσεις και αιτίες σχετικά με τις ασθένειες, τις αναπαραστάσεις και τις εξηγήσεις αναφορικά με τη ζωή και τον θάνατο.

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ

Η αντίληψη της κοινής γνώμης για την ψυχική ασθένεια είναι αρκετά διαφοροποιημένη σε κάθε κοινωνία και σε κάθε εποχή. Μια μικρή ιστορική αναδρομή αποκαλύπτει τις βαθιές και εδραιωμένες αντιλήψεις που κυριαρχούσαν στον εκάστοτε κοινωνικό ιστό αναφορικά με τους ψυχικά ασθενείς. Στην Αρχαία Ελλάδα, η περιθωριοποίηση, ο εγκλεισμός και η θανάτωση ήταν οι συνηθέστερες μέθοδοι αντιμετώπισης των ψυχικά ασθενών που θεωρείτο ότι είχαν καταληφθεί από κακά πνεύματα. Στον αντίποδα της συγκεκριμένης άποψης, ο Ιπποκράτης πρέσβευε ότι όλες οι ασθένειες είναι απόρροια περιβαλλοντικών συνθηκών ή κάποιας οργανικής δυσλειτουργίας. Η μελέτη της επιληψίας τον ώθησε στην περιγραφή βασικών ειδών ψυχικής ασθένειας γνωστών με την ονομασία φρενίτιδες.

Το φιλοσοφικό ρεύμα της εποχής, με βασικούς εκφραστές τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη, κατηύθυνε την ερμηνεία της ψυχικής ασθένειας με γνώμονα την ύπαρξη της ψυχής. Πιο συγκεκριμένα, ο Πλάτωνας θεωρούσε ότι οι ψυχικές ασθένειες αποτελούσαν μορφή έκφρασης της ψυχής, ενώ ο Αριστοτέλης έκανε αναφορά σε έννοιες, όπως το θυμικό και τη βούληση, παρουσιάζοντάς τες ως ψυχικές λειτουργίες. Αξιοσημείωτο είναι ότι ο Αριστοτέλης εισάγει τότε, για πρώτη φορά, την εμπειρική παρατήρηση για διαταραχές συμπεριφοράς.

Στον Μεσαίωνα, οι ψυχικά ασθενείς ήταν άμεσα συνυφασμένοι με την ηθική αδυναμία και αποκλείονταν από το κοινωνικό προσκήνιο μέσω της καταδίωξης ή του εξορκισμού. Ο εξορκισμός ήταν αποτέλεσμα μιας κυρίαρχης πεποίθησης της εποχής, σύμφωνα με την οποία, δαίμονες ευθύνονταν για την εμφάνιση των ψυχικών ασθενειών. Στα χρόνια της Αναγέννησης, η αντίληψη περί δαιμονοκατοχής, συνεχίζει να υφίσταται, παρ όλα αυτά εγκαινιάζεται η ίδρυση νοσοκομείων των ψυχικά νοσούντων. Ορόσημο αποτελεί η ίδρυση του Γενικού Νοσοκομείου στη Γαλλία το 1657.

Τον 18^ο αιώνα, τα φρενοκομεία κατακλύζονταν από ανθρώπους, των οποίων, η ψυχική ασθένεια ισοδυναμούσε με ανηθικότητα και αμαρτία. Για τον λόγο αυτό, η αντιμετώπισή τους ενείχε στοιχεία τιμωρίας και βαναυσότητας με τη χρήση περιστρεφόμενων καρεκλών και περιοριστικών κελιών. Έναν αιώνα αργότερα, η παραμέληση, ο κοινωνικός αποκλεισμός και η κακοποίηση διαιωνίζεται και η μεταχείριση των ψυχικά ασθενών αντανακλά τις προκαταλήψεις και τη κοινωνική στοχοποίηση εναντίον τους. Τον ίδιο αιώνα, ο Pinel, πρωτοπόρος στον τομέα της ψυχιατρικής, θα συμβάλει στη μετατροπή καλύτερων συνθηκών και ευνοϊκότερης μεταχείρισης των ατόμων εντός των ψυχιατρικών νοσοκομείων. Επίσης, θα είναι ο πρώτος που θα υπογραμμίσει την ύπαρξη γενετικών, περιβαλλοντικών παραγόντων και εγκεφαλικών τραυμάτων ως πιθανές αιτίες πυροδότησης των ψυχικών ασθενειών.

Προχωρώντας στον 20^ο αιώνα, η θέση της ψυχιατρικής κλυδωνίζεται και τίθενται υπό αμφισβήτηση η θεωρία και οι πρακτικές της. Ο Foucault, με την «Ιστορία της Τρέλας» τάσσεται κατά της ψυχιατρικής, έχοντας την πίστη ότι αυτή ενισχύει τον αποκλεισμό τον νοσούντων από τα κοινωνικά μορφώματα και ότι η σχιζοφρένεια είναι απότοκος κοινωνικών συνθηκών. Η «τρέλα» στο έργο του Foucault είναι μια έννοια δύσβατη, Μια έννοια που όσο προσεγγίζεται υπό όρους ψυχοπαθολογίας και αρρώστιας, όχι μόνο δεν έρχεται στο φως το πραγματικό της νόημα, αλλά υποκρύπτεται όλο και περισσότερο κάτω από έναν μανδύα επιστημονικής αντικειμενικότητας. Προκειμένου να άρει τα εμπόδια αυτά ο Foucault θα επιχειρήσει να συλλάβει την έννοια της «τρέλας», μέσα από μια αρχαιολογία της γνώσης, που θα επιτρέψει εν τέλει να εγκαινιαστεί για πρώτη φορά, ο διάλογος ανάμεσα στη λογική και στον παραλογισμό.

Ολοκληρώνοντας και φτάνοντας στο σήμερα, η Κοινωνική Ψυχιατρική και η Κοινοτική Ψυχική Υγιεινή κατέχουν προεξέχοντα ρόλο στην αντιμετώπιση και θεραπεία της ψυχικής ασθένειας που απορρίπτει τον εγκλεισμό ή την περιθωριοποίηση ως αποτελεσματικές λύσεις. Τουναντίον, η Κοινωνική Ψυχιατρική εστιάζει στη θεραπεία του ασθενούς μέσα στην κοινότητα και στην ανάπτυξη ενός ισχυρού υποστηρικτικού δικτύου. Παράλληλα, η Κοινοτική Ψυχική Υγιεινή ενισχύει την πρόληψη και τον έλεγχο των ψυχικών ασθενειών, μέσω ειδικών υπηρεσιών, εστιάζοντας στην προαγωγή της ψυχικής υγείας. Συμπερασματικά, η επιστημονική γνώση, σύμφωνα με την παραπάνω αναδρομή, διαμορφώνεται και εξελίσσεται και τα πεδία μελέτης αναφορικά με την ψυχική ασθένεια συνεχώς διευρύνονται.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Γιαννοπούλου Χρ. (2007). Ψυχιατρική Νοσηλευτική. Η ΤΑΒΙΘA.

Μαδιανός, Μ. (2000a). Eισαγωγή στην Κοινωνική Ψυχιατρική. Eκδόσεις Καστανιώτη.

Μαδιανός, Μ. (2004). Kλινική Ψυχιατρική. Εκδόσεις Καστανιώτη.

Μάνος, Ν. (1999). Βασικά στοιχεία Ψυχιατρικής. University City Press.

Bolton, D. (2008). What is mental disorder? An essay in philosophy, science and values. Oxford University Press.

Cooper, A., Corrigan, P.W., & Watson, A. C. (2003). Mental illness stigma and care seeking. Journal of Nervous and Mental Disease, 191(5), 339-341.

Turner, B.S. (2001). The history of the changing concepts of health and illness: Outline of a general model of illness categories. In G.L. Albrecht, R. Fitzpatrick, & S.C. Scrimshaw(Eds), Handbook of social studies in health and medicine (pp. 9–23). Sage.

ΔΕΙΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΜΥΟΣΠΑΣΜΑΤΙΚΑ ΤΙΚ;

Όλγα Μάμαλη, Φιλόλογος-Ψυχολόγος,

Μ.Sc. Κλινική Ψυχολογία