ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΣΥΝΔΕΟΝΤΑΙ ΜΕ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ ΤΟΥ ΕΑΥΤΟΥ
ΣΤΗΝ ΕΦΗΒΕΙΑ
έννοια του εαυτού
Ο όρος «έννοια του εαυτού» αναφέρεται στη συνολική ιδέα μιας αίσθησης του εαυτού, η οποία περιλαμβάνει την εικόνα του σώματος, την αυτοεκτίμηση και διάφορες άλλες διαστάσεις του εαυτού. Η εφηβεία θεωρείται συνήθως μια περίοδος αλλαγής αλλά και σταθεροποίησης όσον αφορά τη συγκεκριμένη έννοια και ευθύς αμέσως παρουσιάζουμε τα επιχειρήματα που συνηγορούν στη θέση αυτή.
Πρώτον, οι μεγάλες σωματικές αλλαγές κατά την εφηβεία συνεπιφέρουν μια τροποποίηση στη σωματική έννοια του εαυτού, δηλαδή ενός πολύ σημαντικού στοιχείου της συνολικής έννοιας του. Δεύτερον, η νοητική ανάπτυξη στη διάρκεια της περιόδου αυτής επιτρέπει μια πιο σύνθετη και επεξεργασμένη έννοια του εαυτού. Τρίτον, ένα μέρος της ανάπτυξης του εαυτού φαίνεται πως είναι μάλλον αποτέλεσμα των αλλαγών στις διαπροσωπικές σχέσεις , ιδιαίτερα στην αυξανόμενη αυτονομία, στις αλλαγές των αλληλεπιδράσεων στην οικογένεια και στην όλο και μεγαλύτερη επίδραση των συνομηλίκων. Τέλος, η περίοδος αυτή είναι, επίσης, μια περίοδος μετάβασης ως προς τα κοινωνικά περιβάλλοντα, στα οποία ζουν οι έφηβοι. Στο στάδιο αυτό θα υπάρξει μετακίνηση από το δημοτικό στο γυμνάσιο και, στη μέση και ύστερη εφηβεία, πολλοί θα έλθουν σε επαφή με εργασιακά περιβάλλοντα. Στις καταστάσεις αυτές, αναμένεται από τους εφήβους να αλληλεπιδράσουν με ενήλικες με πιο ώριμους τρόπους, πράγμα που θα οδηγήσει σε αλλαγές στην αντίληψη του εαυτού.
Η διατύπωση της έννοιας του εαυτού μπορεί να γίνει με ποικίλους τρόπους. Πράγματι, πρόκειται για ένα θέμα με μακρά ιστορία στην ψυχολογία και στις συναφείς επιστήμες, και στη σχετική βιβλιογραφία μπορούν να εντοπιστούν πολλές και ποικίλες θεωρητικές θέσεις και απόψεις. Ο πιο συνήθης τρόπος για τη σκιαγράφηση της έννοιας του εαυτού υπήρξε η περιγραφή μιας σειράς διαστάσεων που συνιστούν το σύνολο του εαυτού. Ένα καλό παράδειγμα μπορεί να βρει κανείς στο έργο του Offer και των συνεργατών του.
το μοντελο Οffer
Ο Οffer είναι γνωστός για την κατασκευή του Ερωτηματολογίου για την αυτό-εικόνα. Στο ερωτηματολόγιο αυτό η αυτό-εικόνα του εφήβου απαρτίζεται από τους εξής πέντε τομείς ψυχολογικής λειτουργίας:
1) ψυχολογικός εαυτός (περιλαμβάνει τον έλεγχο των παρορμήσεων, τη συναισθηματική υγεία και την εικόνα του σώματος)
2) γενετήσιος εαυτός
3) κοινωνικός εαυτός (περιλαμβάνει την κοινωνική λειτουργικότητα και τις επαγγελματικές στάσεις)
4) οικογενειακός εαυτός (περιλαμβάνει τη λειτουργία μέσα στην οικογένεια)
5) εαυτός αντιμετώπισης καταστάσεων (περιλαμβάνει την αυτάρκεια, την αυτοπεποίθηση και την ψυχική υγεία)
το μοντελο Harter
Μια άλλη πολυδιάστατη άποψη διατυπώνεται στο έργο της Harter, η οποία ανέπτυξε ένα ψυχοδιάγραμμα αυτοαντίληψης βασισμένο σε ανάλυση παραγόντων και, ως αποτέλεσμα της διαδικασίας αυτής, περιέγραψε οκτώ επιμέρους διαστάσεις της έννοιας του εαυτού. Οι διαστάσεις της έννοιας του εαυτού σύμφωνα με τη Harter είναι οι εξής:
- ακαδημαϊκή επάρκεια
- εργασιακή εμπειρία
- αθλητική επάρκεια
- σωματική εμφάνιση
- κοινωνική αποδοχή
- στενή φιλία
- ερωτική έλξη
- διαγωγή
ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΟΥ Shavelson
Ένα ακόμη πιο σύνθετο μοντέλο προτάθηκε από τον Shavelson, ο οποίος περιγράφει μια ιεραρχική δομή της έννοιας του εαυτού στη εφηβεία. Στην κορυφή του μοντέλου βρίσκεται μια πολύ σταθερή γενική έννοια του εαυτού, που βασίζεται σε δύο κύριες διαστάσεις –την ακαδημαϊκή και τη μη ακαδημαϊκή. Εντός της μη ακαδημαϊκής έννοιας του εαυτού γίνεται η διάκριση μεταξύ κοινωνικής, συναισθηματικής και σωματικής έννοιας του εαυτού, καθεμία από τις οποίες εδράζεται σε άλλες πιο λεπτομερείς πτυχές του. Αυτές τοποθετούνται χαμηλότερα στην ιεραρχία, επειδή πιστεύεται ότι είναι λιγότερο σταθερές και περισσότερο εξαρτώμενες από συγκεκριμένες περιστάσεις.
Ολοκληρώνοντας, αξίζει να σημειωθεί ότι κοινός ερευνητικός πυλώνας των προαναφερθεισών θέσεων είναι πως η έννοια του εαυτού αλλάζει και αναπτύσσεται κατά τη διάρκεια της εφηβείας. Για τον λόγο αυτό παρατηρείται ένας μεγαλύτερος βαθμός διαφοροποίησης και, συνάμα, αναπτύσσεται μια καλύτερη οργάνωση και ενοποίηση διαφορετικών απόψεων του εαυτού. Με πιο απλά λόγια, οι περισσότεροι έφηβοι βλέπουν πως έχουν αντικρουόμενα γνωρίσματα και ότι είναι διαφορετικοί άνθρωποι σε διαφορετικές καταστάσεις. Προφανώς, η λύση ή η αποδοχή των αντιθέσεων αυτών είναι μέρος την αναπτυξιακής διαδικασίας, η οποία συμβάλλει στην πορεία προς την ωριμότητα.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Αlsaker, F. & Kroger, J. (2006). Self-concept, self-esteem and identity. In Jackson, S. & Goossens. L. (Eds) Ηandbook of adolescent development. Psychology Press. Hove
Dusek, J. & Mclntyre, J. (2003). Self –concept and self-esteem development. In Adams, G. & Berzonsky, M. (Eds) Blackwell handbook of adolescence. Blackwell publishing: Oxford.
Harter, S. (1990). Self and identity development. In Feldman, S & Elliot, G. (Eds). At the threshold: the developing adolescent. Harvard University Press. Cambridge: MA
March, H. Byrne, B. & Shavelson, R. (1988). A multi-faceted academic self-concept : its hierarchical structure and its relation to academic achievement. Journal of Educational Psychology, 80, 366-380
Offer, D. Ostrov, D. Howard, K. & Dolin, S. (1992). The Offer Self-Image Questionnaire for Adolescents- revised. Western Psychological Services. Los Angeles: CA
Steinberg, L. (2008). Adolescence. McGraw-Hill: New York
ΔΕΙΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: ΙΔΕΟΨΥΧΑΝΑΓΚΑΣΤΙΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ & ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ
Όλγα Μάμαλη, Φιλόλογος-Ψυχολόγος,
Μ.Sc. Κλινική Ψυχολογία