Η ΨΥΧΙΚΗ ΑΝΘΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ

ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ

Η ψυχική ανθεκτικότητα μάς επιτρέπει να ρίξουμε φως στην αιτιολογία διαφόρων μορφών ψυχοπαθολογίας, περιορίζοντας μεν την αρνητική επίδραση των στρεσογόνων παραγόντων στην ψυχική υγεία των παιδιών, κατευθύνοντας δε την ανάπτυξή τους σε μια θετικότερη τροχιά. Υπάρχουν  προστατευτικοί παράγοντες που μετριάζουν προς μια θετική κατεύθυνση τις επιπτώσεις των παραγόντων επικινδυνότητας.

ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ

Ερευνητικά, ιδιαίτερη βαρύτητα δίνεται στον ρόλο της οικογένειας. Στις οικογένειες εκείνες που οι σχέσεις μεταξύ των μελών της είναι υγιείς και σταθερές, το παιδί διαφυλάσσεται περισσότερο από κινδύνους που μπορούν να διαταράξουν την ψυχική του ισορροπία. Ενδεικτικά αναφέρουμε έρευνες οι οποίες έχουν δείξει ότι μια καλή και υποστηρικτική σχέση μεταξύ μητέρας και παιδιού συνδέεται με λιγότερα προβλήματα συμπεριφοράς και με λιγότερο καταθλιπτική διάθεση του παιδιού, ακόμα και αν εκείνο μεγαλώνει σε συνθήκες οικονομικής ένδειας. Επίσης, η καλή σχέση έστω και με έναν γονέα μπορεί να θωρακίσει ψυχολογικά ένα παιδί του οποίου ο άλλος γονέας πάσχει από κάποια ψυχική νόσο. Τα τελευταία χρόνια, όμως, γίνεται συστηματικότερη μελέτη και στην επίδραση που, πιθανώς, να ασκούν βιολογικοί παράγοντες χωρίς να έχουν δοθεί σαφείς απαντήσεις. Υπάρχουν εκτιμήσεις που υποστηρίζουν ότι οι βιολογικοί παράγοντες επηρεάζουν τις ψυχολογικές διεργασίες που ενυπάρχουν στο φαινόμενο της ψυχικής ανθεκτικότητας και σε συνδυασμό με τις εμπειρίες του ατόμου, επηρεάζουν τη γονιδιακή έκφραση.

ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ

Η μελέτη του φαινομένου της ψυχικής ανθεκτικότητας προσφέρει ένα πλαίσιο για τον σχεδιασμό προγραμμάτων πρώιμης παρέμβασης. Σκοπός των προγραμμάτων αυτών είναι η θετική ανάπτυξη του παιδιού, που παρά την ύπαρξη ψυχολογικών προβλημάτων ή δυσκολιών προσαρμογής, να είναι σε θέση να προσαρμοστεί με ανάλογο τρόπο σε αυτές. Κατά αυτόν τον τρόπο, οι προσπάθειες αυτές συμβάλλουν στην αποφυγή παγίωσης ενδεχόμενων διαταραχών στο μέλλον. Σε αυτά τα προγράμματα παρέμβασης λαμβάνονται υπόψη το αναπτυξιακό επίπεδο του παιδιού, η ποιότητα των σχέσεων τους με τους σημαντικούς άλλους, καθώς και η ποιότητα των κοινοτήτων στις οποίες ζουν και των σχολείων στα οποία φοιτούν.

Ορισμένα προγράμματα εστιάζουν στους παράγοντες επικινδυνότητας, δίνοντας έμφαση στη μείωση της πιθανότητας έκθεσης του παιδιού στον παράγοντα αυτό. Η μείωση της βίας και της εγκληματικότητας στη γειτονιά, οι εκστρατείες στα σχολεία με στόχο τη μείωση της θυματοποίησης παιδιών από άλλα παιδιά και οι επισκέψεις ειδικά εκπαιδευμένων ατόμων κατ’ οίκον για τον περιορισμό επιθετικών συμπεριφορών εντός της οικογένειας, αποτελούν παραδείγματα τέτοιων προγραμμάτων. Άλλα προγράμματα εστιάζουν στην ενίσχυση των ψυχοκοινωνικών πόρων μέσω παροχής τροφίμων, στέγης και ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης. Τέλος, υπάρχουν αυτά τα προγράμματα παρέμβασης εστιάζουν στην ενίσχυση της ικανότητας του παιδιού για επίλυση προβλημάτων, αυτορρύθμιση της συμπεριφοράς του, καθώς και στη βελτίωση της ποιότητας των σχέσεών του με σημαίνοντα, για εκείνο, πρόσωπα.

Όλγα Μάμαλη, Φιλόλογος-Ψυχολόγος,

M.Sc. Κλινική Ψυχολογία

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Luthar, S., S. (2006). Resilience and vulnerability: Adaptation in the context of childhood adversities. Cambridge: University Press

Masten, A.S., and Powell, J.L., (2003). A resilience framework for research, policy, and practice: Contributions from Project Competence. In S. S. Luthar (eds), Resilience and vulnerability: Adaptation in the context of childhood adversities, (pp. 1-25). New York: Cambridge

Μόττη-Στεφανίδη, Φ., (2006). Το φαινόμενο της ψυχικής ανθεκτικότητας κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης του παιδιού και του εφήβου: Σύντομη ανασκόπηση. Παιδί και Έφηβος: Ψυχική Υγεία και Ψυχοπαθολογία, 8, 9-22

Δείτε επίσης: ΨΥΧΙΚΗ ΑΝΘΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ-ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟΤΗΤΑΣ