ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΟΥ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ ΤΗΣ ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΣΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ

Η επιθετικότητα είναι ένα φαινόμενο το οποίο μεταβάλλεται, κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης του παιδιού, τόσο όσο προς τη μορφή με την οποία εκδηλώνεται, όσο και προς τα κοινωνικά ερεθίσματα που την προκαλούν. Τα παιδιά αντιδρούν διαφορετικά στις κοινωνικές καταστάσεις, διότι διαφέρουν, τόσο ως προς τις παρελθούσες εμπειρίες τους, όσο και ως προς την ικανότητά τους για γνωστική επεξεργασία πληροφοριών. Τα επιθετικά παιδιά, σε ορισμένες περιπτώσεις, αντιδρούν με βίαιο τρόπο γιατί, σύμφωνα με τις προηγούμενες εμπειρίες τους, θεωρούν ότι οι συνομήλικοί τους είναι εχθρικοί απέναντί τους.

Όταν έχουν να αντιμετωπίσουν τη συμπεριφορά ενός άλλου παιδιού, του οποίου η πρόθεση είναι ασαφής, ψάχνουν να βρουν πληροφορίες που να αποδεικνύουν την προσδοκία τους αποδίδοντας του, συχνά, λανθασμένα, εχθρική πρόθεση. Τελικώς, θα επιλέξουν να αντιδράσουν επιθετικά σε αυτό που αντιλαμβάνονται ως πρόκληση. Κατά αυτόν τον τρόπο, δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος που ενισχύει την προσδοκία των επιθετικών παιδιών ότι οι άλλοι είναι εχθρικοί απέναντί τους. Έχει διατυπωθεί η επιστημονική άποψη ότι τα παιδιά, ήδη από μικρή ηλικία, μαθαίνουν σενάρια, δηλαδή στερεότυπα σχήματα, σχετικά με τον τρόπο που εκτυλίσσονται τα γεγονότα σε περιπτώσεις επιθετικής συμπεριφοράς.

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ

Για την αντιμετώπιση της επιθετικής συμπεριφοράς στο σχολείο έχουν αρχίσει να εφαρμόζονται προγράμματα παρέμβασης τα οποία στοχεύουν στην πρόληψη αυτής, που απευθύνονται στον ευρύτερο μαθητικό πληθυσμό και δίνουν έμφαση στην ενδυνάμωση αποδεκτών συμπεριφορών. Τα προγράμματα αυτά μπορεί να είναι πρωτογενούς, δευτερογενούς ή τριτογενούς πρόληψης. Στόχος της πρωτογενούς πρόληψης είναι η προαγωγή της ψυχικής υγείας και η πρόβλεψη πιθανών προβλημάτων συμπεριφοράς, προτού αυτά εκδηλωθούν. Αφορά είτε ολόκληρο τον σχολικό πληθυσμό είτε ομάδες του σχολικού πληθυσμού που έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να εκδηλώσουν επιθετική συμπεριφορά.

Στην περίπτωση των προγραμμάτων δευτερογενούς πρόληψης σκοπός είναι ο εντοπισμός των παιδιών που παρουσιάζουν πρώιμες ενδείξεις επιθετικής συμπεριφοράς, καθώς και η έγκαιρη αντιμετώπιση των αναδυόμενων αυτών συμπτωμάτων. Οι παρεμβάσεις αυτές είναι πιο εντατικές, συγκριτικά με τις καθολικές που αναφέρθηκαν νωρίτερα. Η τριτογενής πρόληψη αποσκοπεί στην αποφυγή της ανάπτυξης περαιτέρω συμπτωμάτων που ήδη έχουν εκδηλωθεί. Εν προκειμένω, εφαρμόζονται εξατομικευμένες παρεμβάσεις που απευθύνονται σε ένα μικρό ποσοστό μαθητών που έχει ήδη παρουσιάσει σοβαρά προβλήματα συμπεριφοράς. Οι παρεμβάσεις αυτές έχουν ατομικό χαρακτήρα και προσαρμόζονται στις ανάγκες κάθε παιδιού.

ΣΧΟΛΙΚΟΣ ΨΥΧΟΛΟΓΟΣ

Ο ρόλος του σχολικού ψυχολόγου είναι καθοριστικός στην εφαρμογή των προαναφερθέντων προγραμμάτων, με βασική προϋπόθεση τη συνεργασία με τους εκπαιδευτικούς ή/και τους γονείς των παιδιών. Εκπαιδευτικοί και γονείς μαθαίνουν να εντοπίζουν τους παράγοντες που προηγούνται και εκείνους που έπονται της επιθετικής συμπεριφοράς του παιδιού, ώστε να ενισχύουν τις κοινωνικά επιθυμητές συμπεριφορές και να βρίσκουν αποτελεσματικότερους τρόπους αντιμετώπισης. Αναφορικά με τα ίδια τα παιδιά, υπάρχουν συγκεκριμένες τεχνικές για τον έλεγχο και τη μείωση της επιθετικής συμπεριφοράς εντός του σχολικού περιβάλλοντος. Πιο συγκεκριμένα, μέσα από παιχνίδια ρόλων ένα επιθετικό παιδί δύναται να μάθει να είναι λιγότερο εγωκεντρικό, εκπαιδεύοντάς το στην ενσυναίσθηση και στην ικανότητα κατανόησης του τρόπου που σκέφτονται οι άλλοι.

Επιπλέον, υφίστανται τεχνικές που επικεντρώνονται στις γνωστικές διεργασίες του. Οι τεχνικές αυτές βοηθούν στην αναζήτηση κοινωνικά κατάλληλων εναλλακτικών αντιδράσεων, στην επεξεργασία διφορούμενων πληροφοριών και στην εφαρμογή αποτελεσματικών τρόπων αντίδρασης, διότι ένα επιθετικό παιδί είναι πιθανότερο να προβεί σε γνωστικά λάθη. Χρήσιμες, επίσης είναι και οι στρατηγικές ελέγχου των συναισθημάτων που το βοηθούν να ελέγχει την παρόρμησή του, τον θυμό του και να αναγνωρίζει, γενικότερα, τα αρνητικά συναισθήματά του. Ειδικότερα, μαθαίνει να επαναλαμβάνει φράσεις αυτοκαθοδήγησης όπως, «σταμάτα», «πρόσεξε», «σκέψου». Τέλος, υπάρχει η μέθοδος εξάσκησης για την απόκτηση κοινωνικών δεξιοτήτων που εκπαιδεύει ένα επιθετικό μαθητή σε τρόπους θετικής αλληλεπίδρασης ή σε δεξιότητες επίλυσης κοινωνικών προβλημάτων. Στόχος της είναι η υποκατάσταση των επιθετικών εκδηλώσεων με κοινωνικά επιθυμητές συμπεριφορές.

Όλγα Μάμαλη, Φιλόλογος-Ψυχολόγος,

M.Sc. Κλινική Ψυχολογία

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Μόττη-Στεφανίδη, Φ. & Τσιάντης, Ι (2000). Σχολείο και ψυχική υγεία. Εισαγωγικά σχόλια. Παιδί και έφηβος: Ψυχική και Ψυχοπαθολογία, 2(1), 11-20

Coie, J.D., Dodge, K.A., Terry, R., Wright, V. (1991). The role of aggression in peer relations: An analysis of aggression episodes in boys’ play groups. Child Development, 62, 812-856

Offord, D., & Bennett, K. J. (1994). Conduct disorder: Long-term outcomes and intervention effectiveness. Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 33 (8). 1069-1078

Hunter, L. (2003). School Psychology: a public health framework III. Managing disruptive behavior in schools: the value of a public health and evidence-based perspective. Journal of School Psychology, 41, 39-59

Δείτε επίσης: ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ ΧΤΥΠΑΕΙ ΤΑ ΑΛΛΑ ΠΑΙΔΙΑ, ΤΙ ΝΑ ΚΑΝΩ;