«μαθητήΣ με ΔΑΦ: Οι φάσεις της έκρηξης.»

(μέρος πρώτο)

Σε προηγούμενο άρθρο αναφέρθηκε ότι ακόμα και αν ένας εκπαιδευτικός έχει δομήσει το τέλειο πρόγραμμα υπάρχει περίπτωση ο μαθητής να έχει μια μεγάλη έκρηξη. Σε αυτό το άρθρο θα αναλύσουμε τις πρώτες φάσεις της έκρηξης και τι μπορεί κανείς να κάνει.

1. Φάση ερεθισμού:

Είναι η χρονική περίοδος όπου κάποιο γεγονός ή μια κατάσταση ή ένα αντικείμενο ερεθίζει τον μαθητή και μπορεί να φέρει μια έκρηξη. Ο εκπαιδευτικός πρέπει να επενδύει κάθε φορά όλο και περισσότερο σε αυτή φάση γιατί έχει περισσότερες πιθανότητες να αποτραπεί η έκρηξη.

Σε αυτή τη φάση μπορείτε:

1. Να απομακρύνετε την ΑΊΤΙΑ ΤΟΥ ερεθίσματος ή τον μαθητή

Χρησιμοποιείστε αυτή την τεχνική σε περίπτωση που κρίνετε ότι δεν αξίζει να δώσετε αυτή τη «μάχη» αυτή τη στιγμή. Χωρίς όμως να εντυπωθεί στον μαθητή ότι αυτή η συμπεριφορά του μπορεί να είναι ένας τρόπος να αποφεύγει κάτι που δεν θέλει ή να σας αναγκάσει να κάνετε αυτό που εκείνος θέλει. Σκεφτείτε:

→ πρέπει να συζητήσω αυτό το πράγμα, αυτή τη στιγμή, με αυτόν τον τρόπο, ή μπορώ να βρω έναν εναλλακτικό τρόπο;

→ μήπως του συμβαίνει κάτι σωματικό (πόνος, κούραση) και πρέπει να περιθάλψω τον μαθητή;

→ αν έχετε ήδη διδάξει κάποιο τρόπο αντιμετώπισης του ερεθίσματος, μήπως πρέπει να δώσετε λίγο χρόνο στον μαθητή να τον χρησιμοποιήσει ή να του υπενθυμίσετε την τεχνική;

2. Να ερμηνεύσετε τη συμπεριφορά σαν μέσο επικοινωνίας

Κυρίως στα αρχικά στάδια αυτής της φάσης. Αυτή η τεχνική έχει περισσότερα αποτελέσματα αν μπορείτε να ερμηνεύσετε για ποιο λόγο ο μαθητής φέρεται έτσι και να συμπεριφερθείτε σαν να σας έχει πει τι ακριβώς του συμβαίνει.

→ Αρχικά γνωστοποιήστε στον μαθητή την πιθανή αιτία της συμπεριφορά του. Να του πείτε π.χ. Νομίζω ότι έχεις εκνευρισμό γιατί από την πείνα σε πονάει η κοιλιά σου.

→ Προτείνετέ του λύσεις.

→ Σε αυτή την περίπτωση πρέπει να δεχτείτε ότι ίσως ο μαθητής θα απορρίψει κάποιες εναλλακτικές ή θα αναγκαστείτε να του δώστε φαγητό, για παράδειγμα, ακόμα και αν βρίσκεστε σε ένα πλαίσιο που δεν επιτρέπεται.

→ Πρέπει να θυμάστε πάντα ότι ο κύριος στόχος σας είναι να δείξετε στον μαθητή ότι χρησιμοποιώντας την επικοινωνία πετυχαίνει περισσότερο αυτά που θέλει αντί να χρησιμοποιεί προκλητικές συμπεριφορές.

3. Να χρησιμοποιήσετε ένα αντιπερισπασμό

Η έλλειψη ευελιξίας δυσκολεύει το παιδί από το να αντισταθεί σε έναν πειρασμό ή ένα ερέθισμα όταν το δει θα νιώθει την ανάγκη να το ανακαλύψει ή να ασχοληθεί μαζί του. Με τον «αντιπερισπασμό» στοχεύετε στο να διακόψετε αυτή την εμμονική ενασχόληση.

→ Χρησιμοποιείστε ένα θέμα που πραγματικά είναι στα άμεσα ενδιαφέροντά του και συζητήστε έντονα για αυτό.

→ Ίσως χρειαστεί να αφήσετε στην άκρη για λίγο το πρόγραμμα ή τις απαιτήσεις σας.

→ «Αντιπερισπασμός» θεωρείται και η απομάκρυνση του μαθητή από την κατάσταση.

→ Επαναφέρετε τον μαθητή στην προηγούμενη κατάσταση.

→ Προσέξτε μη άθελα σας «διδάξετε» στον μαθητή ότι μπορεί να έχει ευχάριστα πράγματα όταν είναι έτοιμος να δημιουργήσει φασαρία.

4. Να αντιμετωπίσετε το άγχος που νιώθει ο μαθητής για την κατάσταση.

Μπορεί ο μαθητής να μην έχει επίγνωση των συναισθημάτων του. Αντιμετωπίζοντας το μπορεί να διακοπεί η φάση του ερεθισμού.

→ Αντιμετωπίστε το κυρίως γνωσιακά, εξηγώντας τα δικά του τα συναισθήματα,

→ προτείνετε του λύσεις δίνοντας εναλλακτικές που μπορεί να κάνει για να νιώσει καλύτερα,

→ χρησιμοποιήστε τεχνικές χαλάρωσης άγχους, όπως οι βαθιές αναπνοές.

2. Φάση διέγερσης:

Μόνο όσα γνωρίζουμε για τον μαθητή μπορούν να μας ενημερώσουν πότε η φάση ερεθισμού γίνεται φάση διέγερσης. Και ανάλογα με την εμπειρία του εκπαιδευτικού υπάρχει ακόμα ευκαιρία να αποφευχθεί η έκρηξη. Αν δεν μπορείτε να ανατρέψετε την κατάσταση, ο πιο βασικός στόχος είναι να ηρεμήσετε τον μαθητή. Η στάση του εκπαιδευτικού παίζει καθοριστικό ρόλο. Πρέπει να μείνει κυρίαρχος των συναισθημάτων του γιατί τα δικά του συναισθήματα και το άγχος του για την επερχόμενη έκρηξη μπορεί να επιταχύνουν την κατάσταση.

• Επιβραδύνετε επίτηδες τον εαυτό σας. Τις σκέψεις σας, τον τρόπο επικοινωνίας, τις κινήσεις και την αναπνοή σας.

• Ελέγξτε την φωνή σας. Μιλάτε με ήρεμο και χαμηλόφωνο τρόπο και χρησιμοποιείστε μικρές και κοφτές προτάσεις.

• Ελέγξτε όσο γίνεται τις εκφράσεις του προσώπου σας και προσπαθήστε να είστε ανέκφραστοι.

• Θυμηθείτε όποιο πλάνο δράσης έχετε σχεδιάσει για τέτοιες καταστάσεις.

Σε αυτή τη φάση συνήθως ο εκπαιδευτικός πρέπει να επιστρατεύσει όσα μέσα και τεχνικές έχει ώστε να μην συνεχιστεί η ένταση. Στοχεύουμε κυρίως στο να αποφύγουμε την έκρηξη με το να ηρεμήσουμε τον μαθητή. Όλα τα μέσα αυτοελέγχου, αυτοσυγκράτησης ή αναστολής και οριοθέτησης είναι τα εργαλεία που έχει ένας εκπαιδευτικός. Για αυτό τον λόγο πρέπει να τα έχει διδάξει από πριν σε στιγμές χωρίς έντασης, να τα χρησιμοποιεί με σταθερότητα και να είναι πιστός στους κανόνες που έχει θέσει στο παιδί.

1. Υπενθύμιση ανταμοιβής:

Έχει στόχο να υπενθυμίσει στον μαθητή τις συνέπειες που θα έχει ή τουλάχιστον να τον παροτρύνει να χρησιμοποιήσει πιο αποδεκτούς τρόπους συμπεριφοράς.

• Ο κανόνας του «Πρώτα αυτό…μετά….» επιβεβαιώνει ότι μετά από αυτό που πρέπει να γίνει θα έρθει η ανταμοιβή ή/και η ευχαρίστηση που θέλει.

• Δείξετε του τον πίνακα που χρησιμοποιείται για την επιβράβευση του.

• Δώστε λίγο χρόνο και χώρο να σκεφτεί τις συνέπειες που θα ακολουθήσουν.

2. Υπενθύμιση κανόνων:

Πρέπει να γίνεται με ήρεμη σταθερή και σίγουρη φωνή. Καθώς οι μαθητές με ΔΑΦ συχνά προσπαθούν να «σπάσουν» τους κανόνες πρέπει να φανεί από την πλευρά του εκπαιδευτικού ότι αυτοί οι κανόνες είναι γενικοί και αποδεκτοί από όλους και δεν έχουν να κάνουν προσωπικά με εκείνον και εκείνη τη στιγμή.

• Χρησιμοποιήστε οπτικοποιημένους κανόνες ή συμπεριφορές που αναμένετε από τον μαθητή στην προκειμένη κατάσταση.

• Αποφύγετε όσο μπορείτε τις λεκτικές παροτρύνσεις, καθώς ο μαθητής ίσως δεν είναι σε φάση να σας ακούσει.

• Μπορείτε να συνδυάσετε την υπενθύμιση κανόνων με την υπενθύμιση συνεπειών σε περίπτωση που ο μαθητής παραβεί του κανόνες.

• Αν χρειαστεί να του μιλήσετε, χρησιμοποιείστε κοφτές φράσεις, περιεκτικές που να κάνουν δηλώσεις και όχι προτροπές ή ρητορικές ερωτήσεις.

3. Ευκαιρία να χαλαρώσει:

Η συστηματική ένταξη χαλαρωτικών ωρών εντός του ημερήσιου προγράμματος βοηθάει πολύ στη μείωση των εντάσεων και της υπερφόρτωσης του μαθητή. Χρησιμοποιήστε τες και σε αυτή τη φάση. Θυμηθείτε:

• Αρχικά, πρέπει να διαβάσετε τα σημάδια της διέγερσης και να προτείνετε στον μαθητή να απομακρυνθεί από την κατάσταση.

• Να εξηγήσετε στον μαθητή για ποιον λόγο είναι αναγκαίο να χρησιμοποιήσει μια τακτική χαλάρωσης με γνωσιακά επιχειρήματα.

• Δεν πρέπει να θεωρηθεί από τον μαθητή σαν στρατηγική πειθαρχίας αλλά σαν μια δεξιότητα αυτοέλεγχου.

• Δημιουργήστε ένα «συνθηματικό» που δείχνει ότι είναι ανάγκη να ξεφύγει και να χαλαρώσει από την κατάσταση.

Χρησιμοποιήστε αυτές τις τεχνικές μόνο όταν κρίνετε ότι πραγματικά πλησιάζει μια έκρηξη και όχι σε οποιαδήποτε συνθήκη, διότι υπάρχει περίπτωση ο μαθητής να τις χρησιμοποιεί για να αποφύγει τις απαιτήσεις σας.

4. Αλλάξτε τακτική:

Αν δεν έχουν αποτελεσματικότητα τα παραπάνω, ήρθε η ώρα να διαλέξετε αν θα είστε σταθεροί στην απαίτησή σας ή θα την διαφοροποιήσετε. Στην πρώτη περίπτωση θυμηθείτε:

• Τραβήξτε την προσοχή του πριν μιλήσετε.

• Δώστε οδηγίες για το τι θέλετε να κάνει και όχι για το τι θέλετε να σταματήσει.

• Χρησιμοποιείστε εικόνες και να είστε περιεκτικοί.

• Κρατήστε χαμηλό και ήρεμο προφίλ.

• Δώστε χρόνο και χώρο στον μαθητή να επεξεργαστεί αυτά που του είπατε.

Στη δεύτερη περίπτωση:

• Προσπαθήστε να μην σκέφτεστε με όρους «νικητή-και ηττημένου» ή ανάγκης για τον απόλυτο έλεγχο.

• Διαφοροποιήστε ή μειώστε την απαίτησή σας.

• Χρησιμοποιήστε την τεχνική του «αντιπερισπασμού» ή «Πάτε λίγο με τα νερά» του μαθητή πριν αναδιατυπώσετε την απαίτηση.

5. Στοχεύστε στην μικρότερη ζημιά.

Ακόμα και αν τα πράγματα ξεφύγουν εντελώς και η έκρηξη είναι κάτι που βλέπετε ότι δεν θα αποφύγετε πρέπει να θυμάστε ότι σκοπός σας είναι τα πράγματα να μην γίνουν χειρότερα. Το να αποτρέψετε τα χειρότερα είναι και αυτός ένας βασικός στόχος την κρίσιμη ώρα και θεωρείται μια δική σας επιτυχία. Σε αυτή τη κατάσταση θυμηθείτε:

• Περισσότερο επηρεάζει ο τρόπος που λέτε κάτι και όχι το τι λέτε.

• Κρατήστε την ψυχραιμία σας και μην ερεθίζετε τον μαθητή με εκφράσεις και χειρονομίες.

• Χρησιμοποιήστε απλές φράσεις για να διαβεβαιώσετε τον μαθητή πως αυτά που κάνετε είναι για να τον βοηθήσετε όπως: «Προσπαθώ να σε βοηθήσω», «Είμαι εδώ για σένα ώστε αν σε βοηθήσω», «Αν χρειάζεσαι βοήθεια, απλά πες μου», «θα περιμένω να ηρεμήσεις και θα σε βοηθήσω».

Αν παρά τα όσα έχετε προσπαθήσει, ο μαθητής συνεχίζει να έχει ένταση και έχει φτάσει στο σημείο όπου εκδηλώνεται με έντονο τρόπο η έκρηξη του, σημαίνει ότι έχετε αγγίξει το σημείο όπου δεν υπάρχει επιστροφή, ο μαθητής έχει χάσει τον έλεγχο και η έκρηξη είναι αναπόφευκτη.

Υπενθυμίζουμε ότι οι αντιδράσεις του εκπαιδευτικού σε αυτές τις δυο πρώτες φάσεις της έκρηξης είναι πολύ καθοριστικές. Παρόλα αυτά όμως θέλει αρκετή εμπειρία και ανατροφοδότηση μετά από κάθε έκρηξη για να μπορέσει ο εκπαιδευτικός να διαχειρίζεται καλύτερα τέτοιες καταστάσεις. Δεν σημαίνει όμως ότι ακόμα και ένας έμπειρος εκπαιδευτικός δεν μπορεί να κάνει λάθος, να εκτιμήσει κάτι λανθασμένα ή να πέσει στην παγίδα της εμπειρίας του και από υπερβολική αυτοπεποίθηση να χειριστεί λανθασμένα μια κατάσταση. Οι εκπαιδευτικοί είναι άνθρωποι και έχουν και αυτοί τις καλές και τις κακές τους μέρες, όμως και οι μαθητές είναι μοναδικοί και ιδιαίτεροι, με αποτέλεσμα κάθε περίπτωση κρίσης να είναι μοναδική.

Σε επόμενο άρθρο θα αναλύσουμε τις υπόλοιπες φάσης της έκρηξης.

Βιβλιογραφία:

“Challenging behaviour and autism: making sense – making progress: a guide to preventing and managing challenging behaviour for parents and teachers” Whitaker, P., Joy, H., Harley, J., & Edwards, D. National Autistic Society, 2001.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: ΟΙ ΦΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΚΡΗΞΗΣ (ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ)

Κατερίνα Μούρμουρα

M.Ed Ειδικής Αγωγής