ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ: STAR & ABC
Υπάρχουν διάφορα συστήματα ανάλυσης συμπεριφοράς, τα οποία μπορεί ένας εκπαιδευτικός να χρησιμοποιήσει με σκοπό να καταγράψει συμπεριφορές μαθητών που επιθυμεί να διαφοροποιηθούν. Δύο ευρέως γνωστά συστήματα είναι το STAR και το ABC.
Antecedent, Behaviour and Consequence
A (antecedent) Αφορμή: καταγράφουμε όσα συνέβησαν πριν από την έναρξη της προβληματικής συμπεριφοράς
Β (behaviour) Συμπεριφορά: Η λεπτομερής και χωρίς σχόλια περιγραφή της προβληματικής συμπεριφοράς, ως γεγονότα και μόνο βοηθάει ώστε να μπορεί να αντιμετωπιστεί σε μικρά βήματα.
C (consequences) Συνέπεια: Η ανάλυση των συνεπειών της συμπεριφοράς μας δίνει ενδείξεις για το πώς συμβαίνει ή αναπτύσσεται μια κατάσταση. Μας δίνει πολλές πληροφορίες για την αιτία των προκλητικών συμπεριφορών. Ακόμα και η προβληματική συμπεριφορά που επιδιώκει την προσοχή μπορεί να θεωρηθεί επιτυχής από ένα παιδί, επειδή προσελκύει έστω και την αρνητική προσοχή από τον δάσκαλο ή άλλους μαθητές.
Παραδείγματα:
| A (antecedent) Αφορμή | Β (behaviour) Συμπεριφορά | C (consequences) Συνέπεια |
| Στον Π. δίνεται ένας κάδοσ και του ζητείται να μαζέψει τα κομμάτια. | Ο Π. ρίχνει όλο το περιεχόμενο του κάδου στο πάτωμα. | Ο Π. οδηγείται στη γωνία να ηρεμήσει και ο βοηθός της τάξης μαζεύει τα κομμάτια. Ο Π. έχει αποφύγει το έργο, οπότε η λειτουργία της συμπεριφοράς είναι η αποφυγή. |
| Η δασκάλα τον Αγγλικών ζητάει από τους μαθητές να ζωγραφίσουν ένα γράμμα. | Ο Μ. πετάει το μολύβι και λέει δυνατά «όχι, εγώ δεν θα το κάνω». | Η δασκάλα τον πλησιάζει και του προτείνει να κάνουν μαζί μια ζωγραφιά. Η λειτουργία της συμπεριφοράς είναι η προσέλκυση της προσοχής αφού αφαιρεί την προσοχή του δασκάλου από τα άλλα παιδιά και επικεντρώνεται στον Μ. |
Settings Τriggers Αction Results
S (settings) συνθήκες: Οι συνθήκες είναι τα πλαίσια στα οποία εμφανίζονται οι πράξεις και χωρίζονται σε:
● περιβαλλοντολογικές:
1) Φυσικό περιβάλλον (σπίτι–τάξη–αυλή, ήσυχος χώρος–χώρος εστίασης, κλπ).
2) Κοινωνικές αλληλεπιδράσεις και σχέσεις μέσα σ΄ αυτό το περιβάλλον.
3) Δραστηριότητες στις οποίες εμπλέκεται το παιδί.
● προσωπικές:
1) Φυσική και ψυχολογική κατάσταση του παιδιού (λ.χ. κουρασμένο, πεινασμένο, αγχωμένο, κλπ).
2) Σκέψεις και
3) διαθέσεις του παιδιού (λ.χ. θέλει να παίξει με συνομήλικα).
Τα στοιχεία αυτά είναι σημαντικά γιατί μπορούν συχνότερα και ευκολότερα να τροποποιηθούν, ώστε να προληφθεί η επανεμφάνιση της συμπεριφοράς.
Τ (triggers) αφορμές: Πρόκειται για τα σήματα ή ερεθίσματα που είναι παρόντα σε μία κατάσταση αμέσως πριν την εκδήλωση της συμπεριφοράς. Μπορεί να προκαλέσουν συναισθηματική ή αισθητηριακή υπερφόρτωση, κοκ. Οι αφορμές αυτές μπορεί συχνά να μην είναι δυνατό να ελεγχθούν (π.χ. το έντονο κορνάρισμα έξω από το σπίτι), αλλά άλλες φορές αποτελούν ένα καλό στόχο παρέμβασης.
Α (action) πράξη: Η περιγραφή της πράξης πρέπει να περιορίζεται αυστηρά σε γεγονότα και να μην περιπλέκεται με «ερμηνείες». Συχνά μπλέκουμε την πράξη με τα αίτια που της αποδίδουμε και έτσι προαποφασίζουμε την αιτία των συμπεριφορών. Για παράδειγμα, όταν ένας μαθητής με αυτισμό δεν ακολουθεί τους κανόνες της δραστηριότητας ερμηνεύεται ως «μη επιθυμία συνεργασίας», ενώ η πράξη κάθ’ αυτώ είναι ότι δεν ακολουθεί τους κανόνες και π.χ. ζωγραφίζει.
R (results) αποτελέσματα: είναι τα γεγονότα που ακολουθούν την πράξη και παρέχουν στο παιδί πληροφορίες για την καταλληλόλητα αυτής της δράσης σε μία δεδομένη κατάσταση. Για τον μαθητή τα αποτελέσματα θεωρούνται:
● Θετικά: όταν η πράξη ακολουθείται από κάτι που επιθυμεί (π.χ. οι φωνές του ακολουθούνται από την παροχή σοκολάτας, η εκπλήρωση μιας εργασίας ακολουθείται από ένα χάδι) και
● Αρνητικά: όταν η πράξη του ακολουθείται από στέρηση μιας επιθυμητής ανταμοιβής (π.χ. η έκρηξη οργής ακολουθείται από απόσυρση της προσοχής ή της επαφής)
Τα αποτελέσματα επηρεάζουν την πιθανότητα ο μαθητής να επαναλάβει αυτή τη δράση, βοηθάνε στην κατανόηση των κινήτρων της συμπεριφοράς και μπορεί να είναι:
● κοινωνικά (προσοχή, παρηγοριά, αποφυγή συναλλαγής, κ.α),
● αισθητηριακά (βίωση ή αποφυγή μιας αίσθησης) και
● υλικά (να παίρνεις ή να αποφεύγεις αντικείμενα).
Παραδείγματα:
| S (settings) συνθήκες | Τ (triggers) αφορμές | Α (action) πράξη | R (results) αποτελέσματα |
| Στο γραφείο όταν παίζει υπολογιστή. | Του ζητήθηκε να μιλήσει στο τηλέφωνο με την γιαγιά. | Φώναζε, ούρλιαζε και αρνιόταν να μιλήσει. | Συνέχιζε να παίζει στον υπολογιστή. |
| Στο σχολείο, την ώρα της ανάγνωσης. | Πλησίαζε η σειρά του να διαβάσει ένα μικρό κομμάτι που είχε προετοιμάσει στο σπίτι. | Άλλαζε σελίδες στο βιβλίο, το έβαζε μέσα στην τσάντα, φώναζε ότι δεν θα διαβάσει και πέταξε το βιβλίο στον κάδο των αχρήστων. | Δεν διάβασε με την προϋπόθεση να το κάνει την επόμενη φορά χωρίς φωνές. |
Ο εκπαιδευτικός μπορεί να χρησιμοποιήσει αυτά τα δύο ή οποιοδήποτε άλλο σύστημα, ακόμα και δικής του επινόησης. Θα πρέπει ωστόσο να γνωρίζει ότι ο βασικός σκοπός τους είναι να ερμηνεύσει την αιτία της συμπεριφοράς και να κατανοήσει τις παραμέτρους που οδηγούν σε αυτή τη συμπεριφορά.
Γνωρίζοντας το «γιατί» εμφανίζεται η συμπεριφορά και τα στοιχεία που λαμβάνουν μέρος στην εμφάνιση της τότε η παρέμβαση γίνεται πιο αποτελεσματική και ταυτόχρονα ο μαθητής εκπαιδεύεται ακόμα και στην αυτοδιαχείριση, κάτι στο οποίο οι μαθητές με ΔΑΦ έχουν αρκετές ελλείψεις.
Βιβλιογραφία:
https://www.iidc.indiana.edu/?pageId=444
http://prosvasimo.gr/docs/pdf/epimorfwtiko-uliko-autismos/Autismos_4.pdf
Whitaker, P., Joy, H., Harley, J., & Edwards, D. 2001. “Challenging behaviour and autism: making sense – making progress: a guide to preventing and managing challenging behaviour for parents and teachers” National Autistic Society.
Irish National Teachers’ Organization, November 2004. “Managing Challenging Behaviour, Guidelines for Teachers”.
Κατερίνα Μούρμουρα
Med Autism