Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ
ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ
Η οικογένεια αποτελεί το πρώτο πλαίσιο ανάπτυξης του ατόμου, εντός του οποίου εκείνο αναπτύσσεται βιολογικά, συναισθηματικά και γνωστικά, ενώ παράλληλα κοινωνικοποιείται σε σημαντικό, αν όχι καθοριστικό για τη μετέπειτα ζωή του, βαθμό. Με άλλα λόγια, η οικογένεια ισοδυναμεί με ένα γόνιμο έδαφος που επιτρέπει την αυτοέκφραση κάθε μέλους της.
Κάθε οικογένεια αλλάζει συνεχώς, καθώς αποτελεί ένα ζωντανό σύστημα που εξελίσσεται. Η γέννηση ενός παιδιού, για παράδειγμα, αλλάζει τις σχέσεις μέσα σε μία οικογένεια, ενώ δημιουργεί και νέες, καθώς το παιδί μεγαλώνει διαμορφώνοντας δικές του σχέσεις με τρίτα πρόσωπα, τα οποία επηρεάζουν και τους γονείς του. Επιπλέον, κάθε οικογένεια αναπτύσσει τη δική της ταυτότητα. Διέπεται από συγκεκριμένους κανόνες και αξίες, ενώ, ανατίθενται ρόλοι από τους οποίους πηγάζουν ατομικές υποχρεώσεις, δικαιώματα και προσδοκίες. Τα μέλη αλλητροφοδοτούνται μέσω της επικοινωνίας και των συναισθηματικών σχέσεων, ενώ γίνεται προσπάθεια να διατηρηθεί η αυτονομία και η ελευθερία του ατόμου.
ΠΑΙΔΙΑ
Εστιάζοντας στα παιδιά, αξίζει να σημειωθεί, ότι εκείνα δεν αποτελούν παθητικούς δέκτες της οικογενειακής πραγματικότητας, αντιθέτως προσπαθούν να την κατανοήσουν και να τη νοηματοδοτήσουν, επηρεάζοντας κατά αυτόν τον τρόπο τις συμπεριφορές μέσα στην οικογένεια. Οι προσπάθειες αυτές για τη νοηματοδότηση της οικογενειακής πραγματικότητας καταλήγουν και σε διαφορετικές συμπεριφορές. Οι εν λόγω συμπεριφορές είναι αποτέλεσμα του διαφορετικού τρόπου με τον οποίο βιώνονται από αγόρια και κορίτσια γεγονότα όπως, το διαζύγιο, η μονογονικότητα ή η μητρική εργασία. Οι προαναφερθείς, με το οικογενειακό περιβάλλον, παράγοντες μπορούν να αλληλεπιδράσουν μεταξύ τους, όσο και με άλλους παράγοντες, και να επηρεάσουν τα παιδιά με έμμεσο και πολυσήμαντο τρόπο.
Το οικογενειακό περιβάλλον στο οποίο μεγαλώνει ένα παιδί επηρεάζει σε σημαντικό βαθμό τη μελλοντική του πορεία. Ξεκινώντας από την επίδραση των γονέων, σημειώνεται και η επίδραση που ασκείται μεταξύ αυτών. Το γεγονός αυτό φέρει τις δικές του επιπτώσεις στην ανάπτυξη ενός παιδιού. Στο σημείο αυτό θα αναφερθούμε ενδεικτικά σε συγκεκριμένες και συναφείς έρευνες για το προαναφερθέν αυτό σημείο.
Οι γυναίκες που εργάζονται εκτός σπιτιού φαίνεται να έχουν μεγαλύτερες απαιτήσεις από τους άνδρες τους και να τους ενθαρρύνουν περισσότερο στη φροντίδα του παιδιού, αλλά και οι ίδιοι οι άντρες να παρουσιάζουν την τάση για μεγαλύτερο βαθμό εμπλοκής τους. Επιπλέον, έχει προκύψει μια ενδιαφέρουσα ερευνητική διαπίστωση, σύμφωνα με την οποία, οι άνδρες που αντιλαμβάνονται τον ρόλο του φύλου τους με λιγότερο παραδοσιακό τρόπο είναι πιο θετικά διακείμενοι στην ενασχόλησή τους με το παιδί.
ΓΟΝΙΚΟΤΗΤΑ
Εκτός από την ποιότητα σχέσεων που αναπτύσσεται μεταξύ των γονέων, και η γονικότητα -η συμπεριφορά, δηλαδή, που προκύπτει από το γεγονός ότι κάποιος είναι ή λειτουργεί ως γονέας-, φέρει τη δική του σημασία. Η γονικότητα επιτυγχάνεται μέσω πρακτικών που εντάσσονται στην καθημερινή ρουτίνα και που έχει ως στόχο την ανταπόκριση σε καθημερινές ανάγκες του παιδιού, όπως ασφάλεια και φροντίδα. Επίσης, διαφαίνεται η προσπάθεια των γονέων για κοινωνικοποίηση του παιδιού, σε συνδυασμό με την προσαρμοστικότητα και την ευαισθησία που επιδεικνύουν ως προς την επίτευξη αυτής. Στοιχεία επίσης, όπως, η απαντητικότητα και η παιδοκεντρική διάθεση των γονέων, μαζί με τον σεβασμό των συναισθημάτων και της ατομικότητας του παιδιού, δρουν σημαντικά στη συναισθηματική και γνωστική ανάπτυξη του παιδιού. Πρακτικά οι γονείς είθισται να παρατηρούν τη φυσιολογική ωρίμανση του παιδιού, όπως αυτή εκδηλώνεται στην εικόνα του σώματος και στα επιτεύγματα του εκάστοτε αναπτυξιακού σταδίου.
Επιπλέον, είναι σύνηθες να υιοθετούνται τεχνικές που επικρατούν στο ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον σχετικά με την ανατροφή του παιδιού και να παρατηρείται ταύτιση του ρόλου τους με εκείνους των γονέων τους, ιδίως όταν το παιδί είναι σε μικρή ηλικία Εκτός από τους γονείς, και τα αδέρφια, ως υποστύστημα μιας οικογένειας, διαδραματίζουν ιδιαίτερο ρόλο στη συναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού, καθώς αποτελούν την «πρώτη ομάδα» στην οποία το παιδί μαθαίνει να συναλλάσεται, αναπτύσσοντας τις αντίστοιχες δεξιότητες. Φυσικά, οι σχέσεις που διαμορφώνουν τα αδέλφια μεταξύ τους είναι ποικίλες, καλύπτοντας ένα ευρύ φάσμα, και φαίνεται ότι επηρεάζονται σε μεγάλο βαθμό από τη σχέση με τους γονείς, και δη με τη μητέρα.
Τέλος, σημειώνεται ότι όσα προαναφέραμε δεν είναι ανεξάρτητα από το κοινωνικό και πολιτισμικό πλαίσιο στο οποίο υπάγεται μια οικογένεια. Και η παράμετρος αυτή, με τη σειρά της, ασκεί επιρροή στην εμπλοκή των μελών της οικογένειας στην ανάπτυξη του παιδιού, καθώς και στην ευαισθησία που εκφράζεται για ζητήματα που το απασχολούν.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Παπαδιώτη-Αθανασίου, Β. (2000). Οικογένεια και όρια. Συστημική Προσέγγιση. Αθήνα: Eλληνικά Γράμματα
Parke, R. D. (1995). Fathers and families. In M.H. Bornstein (ed.), Handbook of parenting. Volume 3: Status and social conditions of parenting. Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum Associates
Richardson, K. (2000). Developmental Psychology. How nature and nurture interact. London: Macmillan Press
Τάνταρος, Σ. (2011). Ανθρώπινη Ανάπτυξη & οικογένεια. Aθήνα: Eκδόσεις Πεδίο
Όλγα Μάμαλη, Φιλόλογος-Ψυχολόγος,
Μ.Sc. Κλινική Ψυχολογία
ΔΕΙΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: