ΠΕΔΙΟ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΕΝΗΛΙΚΩΝ
Η εκπαίδευση ενηλίκων στις μέρες μας είναι πιο επίκαιρη από ποτέ μια που ολοένα αυξάνονται οι ενήλικοι που επιστρέφουν στην εκπαίδευση. Στο παρόν άρθρο επιχειρείται να δοθεί ένας ορισμός της εκπαίδευσης ενηλίκων. Να εντοπιστούν τα πεδία στα οποία εφαρμόζεται και με βάση ποιο κριτήριο διαφοροποιείται από την τυπική εκπαίδευση την οποία όλοι συνδέουν με την εκπαίδευση των παιδιών. Υπάρχουν πολλοί θεωρητικοί που διατύπωσαν θεωρίες για την εκπαίδευση ενηλίκων και απέδειξαν ότι είναι ένας διαφορετικός επιστημονικός κλάδος της εκπαίδευσης.
Η Ενηλικιότητα ως κριτήριο
Ο όρος «ενήλικος» μπορεί να ακούγεται απλός και οι περισσότεροι να τον συνδέουν με την ηλικία του ατόμου. Στην εκπαίδευση όμως έχει αποτελέσει αντικείμενο συζήτησης. Ο Wiltshire το 1976 ( όπ. αν. στο Jarvis, 2004, σ. 52) όρισε τον ενήλικο ως το άτομο που είναι άνω των είκοσι ετών, έχει εμπειρία και είναι ώριμος. Αργότερα το 1979 ο Paterson ( όπ. αν. στο Jarvis, 2004, σ. 52) έδωσε ιδιαίτερη σημασία στην ηλικία ως κριτήριο. Σημειώνοντας ότι ακόμα και αν το άτομο δεν έχει την απαιτούμενη ωριμότητα αναμένεται από αυτό μια αντίστοιχη συμπεριφορά.
Από την άλλη πλευρά ο Knowles (1980, ( όπ. αν. στο Jarvis, 2004, σ. 52) θεωρεί ότι οι ενήλικοι οφείλουν οι ίδιοι να αντιλαμβάνονται ότι είναι ενήλικοι. Έτσι εισάγει την έννοια της κοινωνικής ωριμότητας. Συνεπώς, η εκπαίδευση ενηλίκων αφορά τους ανθρώπους που έχουν ωριμότητα, και το αναγνωρίζουν οι ίδιοι στον εαυτό τους ενώ παράλληλα έτσι τους αντιμετωπίζει και η κοινωνία. Στη συνέχεια προστίθεται και η έννοια της αυτοδιάθεσης του ατόμου από τον Brookfield 1986 ( όπ. αν. στο Κόκκος, 2007 σ. 45). Την οποία θεωρεί απαραίτητη για να υπάρξει ενήλικη μαθησιακή δραστηριότητα. Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι έναν ενήλικο τον χαρακτηρίζει η κοινωνική ωριμότητα, ο αυτοκαθορισμός και η αυτοδιάθεση. Κάπως έτσι οδηγούμαστε στην έννοια της ενηλικιότητας.
ΕΝΝΟΙΑ
Η ενηλικιότητα ως έννοια περιλαμβάνει την πλήρη ανάπτυξη του ατόμου στην προσωπική ωρίμανσή του, στη χρήση και στη διεύρυνση των ικανοτήτων του. Χαρακτηρίζεται από υπευθυνότητα άρα αναμένουμε από έναν άνθρωπο να λαμβάνει αποφάσεις συνειδητά, να είναι αυτόνομος και να αυτοπροσδιορίζεται. Τέλος, όσοι θεωρούνται ενήλικοι διακρίνονται για την αίσθηση προοπτικής που διαθέτουν κάτι που σημαίνει ότι λόγω των εμπειριών τους αξιολογούν τους άλλους και τον εαυτό τους. Με βάση αυτή την έννοια διαμορφώνονται και τα ανάλογα προγράμματα εκπαίδευσης ενηλίκων και καθορίζουν τους ανάλογους στόχους τους. Τα προγράμματα που αφορούν τους ενηλίκους θα πρέπει να τους ωθούν στην προσωπική ανάπτυξη και αξιοποίηση των ικανοτήτων τους, στη διεύρυνση της αίσθησης της προοπτικής και στην άσκηση της υπευθυνότητάς τους (Rogers, 1999). Έχοντας κατά νου όλα τα παραπάνω θα προσπαθήσουμε να διακρίνουμε ποιες δομές της εκπαίδευσης ενηλίκων αφορούν την εκπαίδευση ενηλίκων και ποιες όχι.
Φορείς
Η εκπαίδευση σε ένα προπτυχιακό ή μεταπτυχιακό πρόγραμμα ΑΕΙ ή σε ένα Ινστιτούτο Επαγγελματικής εκπαίδευσης θα έλεγε κανείς ότι απευθύνεται σε ενηλίκους από τη στιγμή που εισάγονται σπουδαστές από την ηλικία των 18 ετών και άνω. Σύμφωνα όμως με τις διευκρινίσεις που έγιναν παραπάνω, θα λέγαμε ότι σε ένα τέτοιο πρόγραμμα μπορεί οι συμμετέχοντες να είναι ηλικιακά ενήλικοι αυτό όμως δεν σημαίνει ότι χαρακτηρίζονται από ενηλικιότητα όπως ορίστηκε προηγουμένως. Οι συμμετέχοντες δεν αντιμετωπίζονται από την κοινωνία ως ενήλικοι, είναι οικονομικά εξαρτημένοι από το οικογενειακό τους περιβάλλον και δεν αυτοπροσδιορίζονται.
ΑΕΙ ΚΑΙ ΙΕΚ
Τα ΑΕΙ και τα ΙΕΚ ανήκουν στους φορείς εκπαίδευσης ηλικιακά ενηλίκων. Μάλιστα σύμφωνα με την ταξινόμηση των Coombs και Ahmed (1974) αυτά τα προγράμματα ανήκουν στην τυπική εκπαίδευση από τη στιγμή που παρέχονται από το δομημένο εκπαιδευτικό σύστημα. Όμως θα πρέπει να ληφθεί υπόψιν ότι σε αυτά τα προγράμματα υπάρχουν και συμμετέχοντες που χαρακτηρίζονται από ενηλικιότητα όπως είναι τα άτομα που αποφασίζουν να εξειδικευτούν σε ένα άλλον τομέα. Κάποιοι φοιτούν σε τέτοια προγράμματα για να αποκτήσουν ένα δεύτερο πτυχίο, να επιμορφωθούν ή να εξειδικευτούν με ένα μεταπτυχιακό πρόγραμμα επειδή προέκυψε αυτή η ανάγκη λόγω του επαγγέλματός τους ή λόγω προσωπικών αναζητήσεων. Στην τελευταία κατηγορία ανήκουν και οι φοιτητές των τμημάτων του ΕΑΠ και για αυτό τον λόγο εδώ είναι πιο ξεκάθαρο ότι αναφερόμαστε στην εκπαίδευση ενηλίκων και όχι στην εκπαίδευση ηλικιακά ενηλίκων.
ΣΔΕ
Τα Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας απευθύνονται σε ενηλίκους, 18 ετών και άνω, που δεν έχουν ολοκληρώσει την υποχρεωτική εκπαίδευση. Έτσι τους δίνεται η δυνατότητα να συνεχίσουν τις σπουδές τους ώστε να αποκτήσουν απολυτήριο Γυμνασίου (νόμος 2525/97). Δεν θα μπορούσε κάποιος να τα εντάξει στην προηγούμενη κατηγορία των ηλικιακά ενηλίκων γιατί σε αυτή την περίπτωση οι περισσότεροι συμμετέχοντες είναι άτομα ηλικίας 21-59 (ΓΓΕΕ ΙΔΕΚΕ, 2003), χαμηλού μορφωτικού επιπέδου που θέλουν να βελτιώσουν την εργασιακή και κοινωνική τους κατάσταση. Χαρακτηρίζονται από ενηλικιότητα αφού θεωρούνται ενήλικα άτομα από την κοινωνία και μπορούν να αυτοπροσδιορίζονται. Τα ΣΔΕ επειδή επεκτείνουν ή αντικαθιστούν την εκπαίδευση που παρέχει ένα σχολείο κατατάσσονται στην κατηγορία των φορέων της τυπικής εκπαίδευσης ενηλίκων.
ΕΠΑΛ & ΕΠΑΣ
Τέλος, το εσπερινό ΕΠΑΛ ή εσπερινή ΕΠΑΣ ανήκει στην τυπική εκπαίδευση, στον δευτεροβάθμιο κύκλο σπουδών από τη στιγμή που δέχεται μαθητές από 15 ετών και άνω (Ν. 4310-2014). Ο δεύτερος κύκλος σπουδών των επαγγελματικών λυκείων δεν εντάσσεται στο τυπικό εκπαιδευτικό σύστημα αφού θεωρείται μεταδευτεροβάθμιος κύκλος σπουδών και περιλαμβάνει μαθητεία σε χώρο εργασίας. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι δεν συναντάμε και εδώ κάποιο μικρό ποσοστό ενηλίκων.
Συνεπώς, αντικείμενο της εκπαίδευσης ενηλίκων θα έπρεπε να είναι η φύση και τα χαρακτηριστικά των ενηλίκων ώστε να ερευνηθεί και ο ανάλογος τρόπος αντιμετώπισής τους από το σύστημα και τους εκπαιδευτές σε οποιοδήποτε φορέα εκπαίδευσης και αν βρίσκονται. Η εκπαίδευση ενηλίκων εμπλέκεται στους φορείς που αναφέρθηκαν άλλες φορές σε μεγαλύτερο και άλλες φορές σε μικρότερο βαθμό, ανάλογα με την περίπτωση.
ΔΕΙΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: ΟΙ ΡΟΛΟΙ ΣΤΗΝ ΟΜΑΔΑ ΕΝΗΛΙΚΩΝ: ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΜΙΚΡΟΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΓΓΕΕ, ΙΔΕΚΕ(2003). Προδιαγραφές σπουδών για τα Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας. Αθήνα
Coombs P., Ahmed M., (1974). Attacking Rural Poverty: how nonformal education can help. Baltimore : John Hopkins University Press
Jarvis, P. (2004). Συνεχιζόμενη εκπαίδευση και κατάρτιση. Αθήνα: Μεταίχμιο
Κόκκος, Α. (2007). Η εκπαίδευση ενηλίκων ως διακριτό θεσμικό και επιστημονικό πεδίο. Δια Βίου Επιστημονική Επιθεώρηση για τη Δια Βίου Μάθηση, τ. 1, σ. 45-48
Rogers, A. (1999). Η Εκπαίδευση Ενηλίκων. Αθήνα: Μεταίχμιο
Σταματίνα Γεωργοβρεττάκου, Φιλόλογος-Θεολόγος
MEd Παιδαγωγικής Ψυχολογίας
-MEd Εκπαίδευσης Ενηλίκων
Ειδική Παιδαγωγός ΠΕ02.50
M.Ed. Ειδικής Αγωγής